Thảm kịch khó tin
Thảm kịch xảy ra ngay giữa những tòa nhà đổ nát ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ và miền bắc Syria cho thấy động đất có thể tấn công bất ngờ như thế nào. Các nhà khoa học đang tìm cách đưa ra những cảnh báo sớm về những thảm họa thiên nhiên khó lường nhất này.
Chúng xuất hiện bất ngờ và không báo trước. Hai trận động đất kinh hoàng xảy ra ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ và miền bắc Syria đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người và khiến nhiều người khác bị thương hoặc không có nơi trú ẩn. Xảy ra vào rạng sáng ngày 6/2, khi hầu hết các nạn nhân lẽ đang ngủ trong nhà, trận động đất mạnh 7,8 độ richter đầu tiên khiến nhà cửa đổ sập xuống làm nhiều người không kịp chạy thoát.
Dấu hiệu đầu tiên mà các nhà nghiên cứu bắt được là những dấu hiệu chớp nhoáng đột ngột trên các thiết bị đo lường rung chấn. Vài giờ sau, trận động đất lớn thứ hai mạnh 7,5 độ richter tấn công.
Tâm chấn tương đối nông của cả 2 trận động đất đồng nghĩa với cường độ rung lắc đặc biệt nghiêm trọng. Và khi khu vực tiếp tục rung chuyển với các cơn dư chấn, các chuyên gia tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) phát đi cảnh báo rằng những người sống sót và các nhân viên cứu hộ sẽ phải đối mặt với những rủi ro đáng kể do lở đất.
Khi thế giới chạy đua để cung cấp viện trợ cho các khu dân cư chịu thiệt hại nặng nề ở hai bên biên giới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, một số người tự hỏi tại sao chúng ta không thể thấy trước những điều này.
Trên thực tế, nghiên cứu để dự đoán động đất là rất, rất khó. Mặc dù thường có những tín hiệu nhỏ có thể được phát hiện trong dữ liệu địa chấn sau khi một sự kiện xảy ra, nhưng việc biết phải tìm gì và sử dụng thông tin đó để đưa ra dự báo trước là một thách thức lớn hơn nhiều.
Chris Marone, giáo sư khoa học địa chất tại Đại học Sapienza của Rome, Ý và Đại học Penn State ở Pensylvania, Mỹ, cho biết: "Khi chúng tôi mô phỏng động đất trong phòng thí nghiệm, chúng tôi có thể thấy tất cả những dấu hiệu nhỏ này xảy ra – có một số vết nứt và một số đứt gãy xuất hiện. Nhưng trong tự nhiên, có rất nhiều điều không chắc chắn về lý do tại sao chúng ta thường không nhìn thấy những điềm báo trước hoặc dấu hiệu cho thấy sắp có một trận động đất lớn."
Dự đoán động đất
Các nhà địa chất đã cố gắng sử dụng các phương pháp khoa học hiện đại để dự đoán động đất ít nhất là từ những năm 1960, nhưng không mấy thành công. Theo USGS, cần có ba yếu tố để đưa ra một dự đoán động đất thực sự hữu ích – vị trí xảy ra, thời điểm xảy ra và mức độ lớn của sự kiện. Cho đến nay, không ai có thể làm điều đó một cách chắc chắn.
Giáo sư Marone nói: "Có một vài trường hợp mà các nhà khoa học đã tìm ra giải pháp trong quá trình dự đoán hậu động đất. Nhưng vẫn chưa có đột phá lớn."
Ví dụ, các nhà khoa học ở Trung Quốc đã tìm các gợn sóng trong các hạt tích điện trên tầng điện ly của Trái đất vài ngày trước khi động đất xảy ra bởi có những thay đổi từ trường ở phía trên các vùng đứt gãy. Minh chứng cho điều này, một nhóm do nhà khoa học Jing Liu dẫn đầu tại Viện Dự báo Động đất ở Bắc Kinh cho biết họ có thể nhìn thấy sự nhiễu loạn của các electron trong khí quyển phía trên tâm chấn của trận động đất xảy ra ở Baja, California, 10 ngày trước khi nó xảy ra vào đầu tháng 4/2010.
Một nhóm khác có trụ sở tại Israel gần đây đã tuyên bố có thể sử dụng máy học để dự đoán các trận động đất lớn trước 48 giờ với độ chính xác 83% bằng cách kiểm tra những thay đổi về hàm lượng electron trong tầng điện ly trong 20 năm qua.
Trung Quốc rõ ràng đang đặt hy vọng vào những manh mối này trong tầng điện ly. Năm 2018, Trung Quốc đã phóng Vệ tinh Điện từ Địa chấn Trung Quốc (CSES) để theo dõi các dị thường điện trong tầng điện ly của Trái đất.
Năm ngoái, các nhà khoa học tại Trung tâm Mạng lưới Động đất của Trung Quốc ở Bắc Kinh, tuyên bố đã tìm thấy sự sụt giảm mật độ electron trong tầng điện ly lần lượt trong 2 tuần và 1 tuần trước khi các trận động đất tấn công Trung Quốc đại lục vào tháng 5/2021 và tháng 1/2022.
Tuy nhiên, đây chỉ là những nghiên cứu và phát hiện được thực hiện sau khi động đất xảy ra. Vì vậy, các nhà khoa học cảnh báo rằng vẫn còn rất lâu họ mới có thể dự báo chính xác bao giờ trận động đất xảy ra.
Họ cho biết: "Chúng tôi không thể chỉ định đúng vị trí nơi một sự kiện sắp xảy ra", một phần vì các trận động đất lớn có thể tạo ra các chấn động ở xa tâm chấn, khiến việc xác nhận vị trí chính xác trở nên khó khăn.
Tới nay, không ai có thể dự đoán thành công địa điểm và thời điểm xảy ra động đất trước khi nó xảy ra.
Các báo cáo về việc động vật bị hoảng sợ và chạy trốn một cách hoảng loạn trước các trận động đất đã có từ hàng thiên niên kỷ trước, nhưng việc sử dụng những quan sát này một cách chủ động là rất khó.
Hành vi của động vật không phải lúc nào cũng cho phép dự đoán chính xác. Có báo cáo về một trận động đất đã được dự đoán ở Trung Quốc vài thập kỷ trước nhờ quan sát hành vi bất thường của động vật, nhưng kỳ tích này chưa bao giờ được lặp lại.
Tuy nhiên, các nhà khoa học tại Viện Hành vi Động vật Max Planck ở Đức đang ghi lại hành vi của bò, cừu và chó ở những khu vực dễ bị động đất ở Ý. Các nhà nghiên cứu cho biết, động vật thay đổi hành vi sớm hơn khi chúng ở gần tâm chấn của các trận động đất và chấn động sắp xảy ra.