Bình luận của ông David Stilwell, trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á và Thái Bình Dương, là bằng chứng mới nhất cho thấy con sông dài 4.350km với 60 triệu người dân Đông Nam Á phụ thuộc kế sinh nhai, đang trở thành vấn đề mới trong quan hệ Mỹ-Trung.
Vào cuối tháng 8, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường phát biểu trên một diễn đàn do Trung Quốc chủ trì, với sự tham dự của 5 quốc gia ASEAN ở hạ lưu sông Mekong, rằng Bắc Kinh sẽ bắt đầu chia sẻ dữ liệu thủy văn quanh năm của con sông.
Phát biểu trong một hội thảo trưc tuyến do Viện Hòa bình Mỹ và Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu của Singapore đồng tổ chức, ông Stilwell cho biết vấn đề tranh chấp dòng chảy là một trong những “xu hướng đáng lo ngại” ở khu vực sông Mekong.
"Một thách thức đặc biệt cấp bách là việc [Trung Quốc] thao túng các dòng chảy của sông Mekong vì lợi ích riêng mình trong khi các quốc gia ở hạ nguồn phải gánh chịu hậu quả nặng nề từ hành động này," ông Stilwell nói.
Ông trích dẫn một báo cáo gần đây "đã chỉ ra rằng Trung Quốc đã thao túng dòng nước dọc sông Mekong trong 25 năm, với sự gián đoạn lớn nhất trong dòng chảy tự nhiên trùng với việc xây dựng và vận hành các con đập lớn ở thượng nguồn."
Trong khi ông Stilwell không nêu tên báo cáo, Bắc Kinh và Washington trong những tháng gần đây đã tiến hành nghiên cứu đối thủ về tình trạng dòng chảy của sông Mekong đối với 5 quốc gia ASEAN ở hạ nguồn gồm: Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.
Tổ chức Eyes on Earth có trụ sở tại Mỹ vào tháng 4 kết luận rằng các con đập của Trung Quốc đã giữ lại 47 tỷ m3 nước. Báo cáo này được ủy quyền bởi Tổ chức Đối tác Cơ sở hạ tầng Bền vững do Liên hợp quốc hậu thuẫn và Sáng kiến Hạ nguồn sông Mekong (LMI) - một nhóm bao gồm 5 quốc gia Đông Nam Á ở hạ lưu sông và Mỹ.
Một nghiên cứu khác, do Đại học Thanh Hoa và Viện Tài nguyên nước Trung Quốc hợp tác thực hiện, lập luận ngược lại nói rằng các đập Trung Quốc đã giúp cải thiện tình trạng hạn hán của khu vực sông Mekong. Nghiên cứu này nói các con đập giúp giữ lại lượng nước trong mùa mưa để xả ra trong thời gian dòng chảy xuống thấp. Dòng chảy trên sông Mekong đang ở mức thấp kỷ lục trong năm thứ hai liên tiếp.
Ông Stilwell cho biết cuộc khủng hoảng đã "tàn phá mùa màng [và] đe dọa an ninh lương thực và nước của toàn bộ khu vực".
Ông cũng nói thêm, “Những điều này tiềm ẩn nguy cơ bất ổn lớn hơn. Mỹ đang hợp tác với các nước Mekong, Ủy ban sông Mekong và các đối tác quốc tế để đảm bảo các lời kêu gọi minh bạch dữ liệu nước từ [Trung Quốc] được hồi đáp”.
Trong những tháng gần đây, nhà ngoại giao này cùng với Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã đưa ra những quan điểm cứng rắn với Trung Quốc trong nhiều diễn đàn công khai.
Tuần tới, ngoại trưởng của nhóm 10 quốc gia thành viên và người đồng cấp của các đối tác toàn cầu gồm Mỹ, Trung Quốc, Nga và Ấn Độ sẽ tham gia một loạt các cuộc họp trực tuyến trong đó bao gồm Diễn đàn Khu vực ASEAN thường niên (ARF). ARF là sự kiện quan trọng thứ ba trong lịch sự kiện hàng năm của tổ chức ASEAN, sau hội nghị thượng đỉnh hai năm một lần của các nhà lãnh đạo.
Trong một tuyên bố hôm thứ Tư (2/9), Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết cùng với các cuộc họp liên kết với ASEAN đã được lên lịch, ngoại trưởng Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Bộ trưởng Đối tác Mekong-Mỹ với 5 nước hạ nguồn.
Mời độc giả theo dõi chúng tôi trên MXH Lotus