Phan Thiên Thọ (1897 - 1971) là một họa sĩ nổi tiếng được gọi là "bậc thầy cuối cùng của hội họa truyền thống Trung Hoa" với lối vẽ cổ điển, đậm chất thơ. Tác phẩm tiêu biểu nhất của ông là bức tranh "Chim ưng, núi đá và hoa". Vào mùa xuân năm 2015, tuyệt tác này đã được bán với giá cao ngất ngưởng là 270 triệu NDT (khoảng 960 tỷ VNĐ). Mặc dù là một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp nhưng vẫn có không ít người trong lần đầu xem thắc mắc liệu nó có xứng đáng với mức giá gần nghìn tỷ?
Bức tranh "Chim ưng, núi đá và hoa"
Giá trị bức tranh này thực chất nằm tập trung vào hình ảnh chim ưng ở góc phía trên. Chim ưng, đại bàng vốn là loài vật được người xưa ưa chuộng đưa vào tranh. Nhưng nhắc đến loài "chúa tể bầu trời này", người ta luôn liên tưởng đến vẻ hùng vĩ, mạnh mẽ, dáng điệu tung cánh ngao du trên bầu trời. Nhưng nếu nhìn kỹ, người xem sẽ thấy chú chim ưng của Phan Thiên Thọ lại là một con chim ốm yếu, đứng vắt vẻo trên cành. Đầu của nó nhỏ hơn bình thường, lông xù, chân cong queo, hoàn toàn không có vẻ bề thế, oai vệ của chim ưng.
Chú chim ưng ốm yếu, teo đầu lại chính là hình ảnh vô giá, ẩn chứa đầy ý nghĩa
"Chim ưng, núi đá và hoa" được tạo ra vào những năm 1960, tức thời kỳ kỹ thuật hội họa phương Tây đang du nhập rất mạnh vào Trung Quốc, khiến phong cách vẽ phương Đông bị lép vế. Phan Thiên Thọ lại vốn là họa sĩ cuối cùng theo đuổi và bảo vệ tinh hoa hội họa Trung Hoa truyền thống. Nhiều người lúc bấy giờ cực kỳ khó hiểu tại sao ông lại vẽ một bức họa chim ưng ốm yếu, thiếu sức sống, đi ngược truyền thống đến vậy.
Thế nhưng các chuyên gia đã nhanh chóng giải mã được bức tranh con "chim ưng teo đầu" này và khẳng định được giá trị nghệ thuật to lớn của nó. Nếu phóng to bức tranh ra và quan sát thật kỹ chim ưng, chúng ta sẽ thấy chú chim ưng này đang ở trong trạng thái cực kỳ tàn khốc.
Loài chim ưng có tuổi thọ trung bình 70 tuổi. Nhưng khi chúng sống đến khoảng tuổi 40, móng vuốt sẽ dần mềm đi, mỏ kéo dài ra rồi cong xuống, gần như chạm vào ngực và không thể săn mồi linh hoạt như cái danh xưng "chúa tể bầu trời". Đồng thời, lông của ưng cũng sẽ mọc dày ra rất nhiều, nặng nề, khiến nó mang dáng vẻ chẳng hề đẹp đẽ và thậm chí còn ì ạch, khó di chuyển.
Lúc này, mọi con chim ưng đều phải đưa ra quyết định: hoặc là nằm chờ chết hoặc phải tự trải qua một cuộc "lột xác" đau đớn kéo dài 150 ngày. Để được "tái sinh", chim phải trải qua quãng thời gian tu luyện. Chúng phải liên tục đập mỏ vào mỏm đá cho đến khi mỏ gãy rời ra. Khi mỏ mới hình thành, nó lại phải bẻ gãy hết toàn bộ móng vuốt. Khi móng vuốt mới đủ chắc, chúng lại phải tự nhổ đi từng sợi lông cho đến khi nhẵn nhụi và chờ lông mới hình thành. Đây là một quá trình tra tấn vô cùng tàn khốc, đòi hỏi sức mạnh và ý chí mạnh mẽ mới có thể vượt qua được.
Hành trình thống khổ 150 ngày đổi lấy 30 năm tuổi thọ của chim ưng đã trở thành một câu chuyện truyền cảm hứng cho con người
Phan Thiên Thọ đã lột tả được chính xác một chú chim ưng đang phải đứng trước lựa chọn trải nghiệm "tái sinh từ đống tro tàn". Vậy lựa chọn của con chim ưng trong tranh là gì? Các chuyên gia cho rằng tất cả những gì tinh túy nhất của bức tranh này đều nằm trong đôi mắt của chim ưng. Nó mang một ánh mắt vô cùng sắc sảo, kiên định và mạnh mẽ, đầy sức sống. Vậy nên không cần suy tính nhiều, chắc chắn nó đã quyết định xông vào "chảo lửa" và tự mình tái sinh.
Danh họa Phan Thiên Thọ
Qua ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc này, bức tranh "Chim ưng, núi đá và hoa" được coi chính là một lời đáp trả của Phan Thiên Thọ trước làn sóng hội họa phương Tây càn quét Trung Quốc. Ông đã tinh tế ca ngợi truyền thống quê hương mình với loài chim ưng mạnh mẽ, uy nghiêm và tin rằng chim ưng sẽ tái sinh thành công và lại sải cánh trên bầu trời cao rộng một lần nữa.
Trong thời điểm sáng tác tác phẩm, Phan Thiên Thọ đang phải đối mặt với làn sóng chỉ trích, đàn áp sóng gió nhất trong sự nghiệp. Sức khỏe của ông cũng không tốt, bị ngã bệnh liên miên. Vậy nên dường như chú chim ưng yếu đuối kia cũng phần nào gửi gắm cả ý chí, sức mạnh và mong mỏi của cá nhân họa sĩ vào tương lai tươi sáng cho chính mình. Những lớp nghĩa sâu sắc của hình ảnh chim ưng đã giúp nó trở thành một biểu tượng của hội họa Trung Quốc và vô giá đến vậy.