Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ có niên đại thế kỷ XV-XVIII do Bảo tàng Hà Nội lưu giữ. Trường Giảng Võ (Giảng Võ trường) là địa điểm quan trọng ở Thăng Long xưa. Đây là khu vực luyện tập võ thuật, giảng dạy binh pháp, thao diễn quân sự cao cấp của các triều đại phong kiến.
Đại Việt sử ký toàn thư còn ghi các sự kiện: Năm 1010, nhà Lý cho lập điện Giảng Võ, năm 1070 lập Xạ đình. Tháng 8/1253, Trần Thái Tông lập Giảng Võ trường làm nơi học tập của các tướng lĩnh. Từ đầu thời Lê, khu vực phía tây Thăng Long (bao gồm khu vực Giảng Võ, Kim Mã, Ngọc Khánh ngày nay) trở thành một trung tâm luyện tập, khảo hạch và diễn tập quân sự lớn.
Năm 1983, các nhà khảo cổ phát hiện bộ sưu tập vũ khí bằng kim loại phong phú bậc nhất của thời trung đại ở khu vực hồ Ngọc Khánh. Sưu tập này cho phép các nhà khoa học xác định khu vực này là trường Giảng Võ thời Lê.
Giáo 1 ngạnh. Ảnh: BTHN.
Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 111 hiện vật thuộc 13 nhóm có kích thước khác nhau, được phân loại theo chức năng sử dụng gồm hai loại: bạch khí (những vũ khí vận hành bằng cơ bắp người) và hỏa khí (những vũ khí vận hành bằng thuốc súng).
Bạch khí có 3 loại theo công năng sử dụng. Vũ khí đánh gần gồm 6 loại: giáo, mũi trường, câu liêm, đinh ba, qua và kiếm. Vũ khí đánh gần trong sưu tập vũ khí trường Giảng Võ có số lượng 40 hiện vật, chiếm 36% sưu tập.
Vũ khí đánh xa có khả năng sát thương đối phương trong một khoảng cách xa hơn tầm của vũ khí cầm tay, sức đẩy của vũ khí đi xa do sức đẩy của cơ học (hoặc cơ bắp con người). Vũ khí đánh xa trong sưu tập vũ khí trường Giảng Võ gồm 3 loại: lao 2 ngạnh, móc câu chùm và mũi tên với số lượng 50 hiện vật (42 mũi tên), chiếm 45% sưu tập.
Vũ khí phòng ngự gồm 2 loại chông: chông củ ấu và chông cắm, mỗi loại chỉ có 01 hiện vật, chiếm 1,8% sưu tập.
Câu liêm thuộc sưu tập vũ khí trường Giảng Võ. Ảnh: BTNN
Hỏa khí là những vũ khí vận hành bằng thuốc súng. Có 2 loại súng lệnh và đạn đá với số lượng 19 hiện vật (18 viên đạn đá), chiếm 17,2% sưu tập. Súng lệnh có khắc chữ Công tự tam bách thập thất hiệu có nghĩa là hiệu chữ công số 317. Đây là số hiệu chính quy do triều đình đúc bằng hợp kim đồng và cấp phát cho các đơn vị quân đội.
Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ phát hiện năm 1983 đều tập trung trong phạm vi công trường thi công mở rộng hồ Ngọc Khánh. Đây là nơi diễn ra hoạt động của khu vực Giảng Võ trường trải qua các triều đại kể từ Lê Sơ, qua triều Mạc đến triều Lê trung hưng. Các loại hình hiện vật được chế tạo bằng phương pháp thủ công nên rất ít có sự thay đổi.
Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ được công nhận là bảo vật quốc gia bởi đây là những hiện vật gốc độc bản. Đây là sưu tập vũ khí độc đáo, loại hình phong phú và có nguồn gốc rõ ràng nhất, tập trung nhất, có niên đại thời Lê Sơ - Mạc - Lê trung hưng được phát hiện ở nước ta từ trước tới nay.
Súng lệnh. Ảnh: BTHN.
GS.TS Đỗ Văn Ninh từng nhận định sưu tập vũ khí này là một trong những bộ di vật hiếm quý vào bậc nhất so với tất cả phát hiện dưới lòng đất Thăng Long - Đông Kinh - Hà Nội. Phần lớn các loại hình vũ khí trong sưu tập đều có tên trong binh chế thời Lê đã được Phan Huy Chú liệt kê trong Lịch triều hiến chương loại chí .
Đây là những hiện vật có hình thức độc đáo. Bộ sưu tập hoàn chỉnh với đầy đủ các loại hình bạch khí và hỏa khí, trong đó bạch khí chiếm số lượng lớn, chiếm 83%, đa dạng về loại hình so với hỏa khí. Tuyệt đại đa số sưu tập vũ khí trong sưu tập được làm từ kim loại sắt (súng lệnh được đúc bằng hợp kim đồng và đạn bằng đá).
Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ chủ yếu chế tạo bằng phương pháp rèn đập thủ công (mũi tên, súng lệnh được đúc) nên không trùng lặp với bất cứ sưu tập vũ khí nào ở Việt Nam hiện biết.
Ngoài sưu tập vũ khí, các nhà khảo cổ đã phát hiện các dấu tích của lò bễ, các cục xỉ sắt và những phác vật vũ khí đang chế tạo dở dang. Điều này cho thấy những vũ khí được đúc tại chỗ là chứng minh rõ ràng rằng Giảng Võ trường ngoài vai trò là nơi đào tạo, huấn luyện binh sĩ còn là địa điểm tự cung cấp vũ khí, quân trang quân dụng, phục vụ việc rèn luyện đào tạo quân đội.
Khi mới phát hiện hầu hết vũ khí đều có tra cán bằng tre hoặc gỗ cũng cho thấy sưu tập vũ khí đều đã và đang được dùng làm công cụ tập luyện để chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.
Sưu tập vũ khí trường Giảng Võ minh chứng cho sự tồn tại của trường Giảng Võ thời Lê Sơ - Mạc - Lê trung hưng. Bộ sưu tập này cũng mang giá trị lịch sử quân sự.
Đây là những đại diện tiêu biểu cho các chủng loại vũ khí thế kỷ XV-XVIII, có nhiều giá trị trên các lĩnh vực lịch sử, văn hóa và khoa học quân sự Việt Nam.
Bảo tàng Hà Nội lưu giữ tất cả 24 hiện vật được các bảo vật quốc gia, ngoài bộ sưu tập vũ khí còn có Trống đồng và bộ sưu tập lưỡi cày đồng phát hiện ở Mả Tre (năm 1982), chuông Thanh Mai, chân đèn gốm thời Mạc và Long đình gốm Bát Tràng.
Trao đổi với Tiền Phong , Giám đốc Bảo tàng Hà Nội Nguyễn Tiến Đà hy vọng đây là điểm nhấn quan trọng trong thiết kế trưng bày của Bảo tàng Hà Nội.
"Trong thời gian tới, khách tham quan và các nhà nghiên cứu có thể tìm hiểu về sưu tập quý hiếm này, góp phần vào việc giáo dục truyền thống, nâng cao lòng tự hào dân tộc", ông Đà nói.
