Nội dung bài viết dưới đây được trích từ cuốn sách Putin - Logic của quyền lực, do First News – Trí Việt phát hành.
Để hoàn thành tác phẩm "nặng ký" này, tác giả Hubert Seipel đã tiếp cận tổng thống Nga Vladimir Putin trong vai trò một nhà làm phim từ năm 2010, để rồi suốt 5 năm sau đó, ông đã có hơn 20 buổi phỏng vấn chuyên sâu, tháp tùng Putin trên hàng chục chuyến đi cả trong và ngoài nước để lấy thông tin.
Đây là một đặc quyền hiếm hoi bởi Putin thường không gần gũi với bất kỳ nhà báo phương Tây nào.
Từ những cuộc phỏng vấn này, Seipel dẫn dắt độc giả bước vào thế giới của Putin, về mối quan hệ giữa quan điểm thật sự của nhà lãnh đạo Nga với những lợi ích cạnh tranh.
Bằng ngòi bút sâu sắc, Hubert Seipel phác họa chân dung người có ảnh hưởng lớn với nước Nga rất rõ nét.
"Nhưng tôi không thể làm như thế"
Thiếu tướng Ghennadi Shpigun không có cơ hội nào được cứu sống. Chiến dịch sáng 5-3-1999 đã được lên kế hoạch kỹ lưỡng và kéo dài chỉ vài phút. Máy bay Tu-134 tại sân bay Groznyi đang chờ tín hiệu cất cánh để bay về Moskva thì bị những người đàn ông mang mặt nạ tấn công, những kẻ biết chính xác mình cần ai.
Quân bắt cóc lôi đại diện Bộ Nội vụ Nga ở Chechnya từ máy bay xuống và biến mất về một hướng không xác định trên chiếc ô tô được chuẩn bị đặc biệt. Thi thể Shpigun chỉ được tìm thấy vào đầu tháng 4, không xa một ngôi làng miền nam Chechnya.
Vài tháng sau, vào tháng Tám, hàng trăm quân du kích Hồi giáo có vũ trang tấn công Cộng hòa Kavkaz Dagestan. Những kẻ cực đoan do thủ lĩnh phe ly khai Shamil Basayev và một người gốc Cherkes ở Saudi Arabia là Amir Ibn al-Khattab lãnh đạo, tuyên bố thành lập Cộng hòa Hồi giáo ở Dagestan.
Thế nhưng, chúng không thể bắt người dân ăn mừng chúng như những người giải phóng. Ngược lại: đa số cho rằng chúng là những kẻ cuồng tín và tiếm đoạt, nên đã phản kháng. Trong những trận chiến kéo dài nhiều tuần lễ, các đơn vị vũ trang Nga cuối cùng cũng đã đánh tan những kẻ tiên phong của cái gọi là quốc gia Hồi giáo.
Tháng 9, trong vòng vài ngày đã xảy ra một loạt các vụ khủng bố: những vụ nổ phá hủy các tòa nhà dân cư ở Moskva và các thành phố khác của nước Nga. Hàng trăm người chết, bị tàn phế, bị thương. Đáp lại, tân Thủ tướng tuyên bố tiến hành cuộc chiến tranh Chechnya, mặc dù nó không nằm trong thẩm quyền chính thức của ông.
"Tôi đã nghĩ, đó là bắt đầu của kết thúc, mặc dù tôi thậm chí còn chưa bắt tay vào việc. Nhìn chung mà nói, cuộc xung đột đó nằm trong phạm vi trách nhiệm của tổng thống, và tôi có thể thư giãn và đợi đến bầu cử tổng thống. Nhưng tôi không thể làm như thế".
Vladimir Putin ngưng một chút, rót trà cho mình rồi tiếp tục cuộc trò chuyện của chúng tôi trong văn phòng ông: ông khái quát hành động của mình như một biện pháp triệt để, mà phương Tây chỉ hiểu được sau các cuộc khủng bố 11-9, đại thể là nếu họ hiểu.
"Về mặt chính thức, thủ tướng như tôi nói chung không có quyền đó, bởi đó là nhiệm vụ của tổng thống. Nhưng nếu khi đó tôi hành động không nhất quán, nước Nga sẽ bị kéo vào một loạt bất tận những cuộc chiến địa phương đẫm máu, và chúng tôi sẽ là Nam Tư thứ hai. Vì thế, tôi đã hành động như cần hành động", ông nói.
Đó là một cuộc xung đột cũ mà Thủ tướng vừa được bổ nhiệm thừa hưởng từ thời Xô viết. Stalin ra lệnh trục xuất sang Kazakhstan gần nửa triệu người Chechnya, bởi họ dường như đã cộng tác với quân đội của nước Đức Hitler.
Vào thời Khrushchev, họ được phép trở về quê hương. Với sự sụp đổ của Liên Xô năm 1991, ngày 1-11, Tổng thống Chechnya Dzhokhar Dudayev, cựu tướng lĩnh quân đội Nga, đơn phương tuyên bố độc lập cho cựu Cộng hòa tự trị Xô viết này.
Thực tế, chỉ có mỗi Gruzia công nhận nó, nhưng cũng chỉ trong một thời gian ngắn.
Quá trình "Chechnya hóa"
Tiếp sau đó, quá trình "Chechnya hóa" khu vực đã dẫn đến cuộc di tản hàng loạt của hơn 200 nghìn dân Nga chỉ trong vài tháng. Boris Yeltsin ra lệnh can thiệp quân sự lần thứ nhất. Đó là một cuộc xung đột đẫm máu và không được ưa chuộng.
Vì những tổn thất nặng nề, tâm trạng phản chiến gia tăng. Nước Nga không thể chiến thắng trong cuộc xung đột với một cộng hòa nhỏ và không lâu trước cuộc tái cử, Yeltsin đã phải ký thỏa thuận ngừng bắn, vừa đủ che đậy thất bại nhục nhã.
Trong thỏa thuận hòa bình ký một năm sau đó, vấn đề độc lập cũng được đặt ra. Những năm tiếp theo, Chechnya biến thành một nhà nước thất bại cổ điển.
Các chỉ huy chiến trường và gia tộc giao chiến khốc liệt với nhau nhân danh Hồi giáo, độc lập Chechnya hoặc các lợi ích làm ăn của họ. Nạn bắt cóc biến thành việc kinh doanh có lợi. Cơ cấu chính quyền quốc gia thật sự không còn.
Trong chiến dịch mới chống Chechnya năm 1999, hai phía đánh nhau dữ dội và khốc liệt, bất chấp tổn thất. Hàng trăm thường dân trở thành nạn nhân của những vụ đánh bom của quân đội Nga, chiến thuật du kích Hồi giáo dẫn đến tổn thất lớn cho các đơn vị Nga.
Số binh lính bị thiệt mạng tăng cao.
"Trên giấy, chúng tôi là một quân đội khổng lồ, nhưng lại có rất ít đơn vị phù hợp cho các chiến dịch như vậy", - Putin nói, - "đó là cơn ác mộng".
Cuộc tàn sát đó đã báo động các tổ chức nhân quyền và chính khách. Phương Tây chỉ trích nó như một cuộc phiêu lưu của KGB.
Ở nước Nga, ngược lại, sự nổi tiếng của chính khách ít được biết đến trước đó, Vladimir Vladimirovich Putin với việc thể hiện quan điểm cứng rắn của ông, lại tăng nhanh, trong đó nhờ những phát biểu khiến người ta nhớ như lời hứa "nhận nước" bọn khủng bố khắp nơi, "thậm chí là vào bồn cầu".
Vladimir Putin cố giải thích tại sao ông hành động như thế mà không là cách khác, và tìm cách hợp tác với Hoa Kỳ.
Kế hoạch bôi xấu ông Putin bất thành
Trong bài báo đăng tháng 11-1999 trên tờ New York Times dưới nhan đề: "Vì sao chúng ta phải hành động?", Thủ tướng mới viết: "Chúng tôi đánh giá cao quan hệ với Hoa Kỳ, và quan điểm của Hoa Kỳ quan trọng với chúng tôi. Vì thế, cho phép tôi giải thích hành động của mình. Hãy tạm quên trong một phút những tin tức bi thảm từ Kavkaz và hãy nghĩ gì đó hòa bình.
Những con người bình thường ở New York hay Washington đang ngủ trong nhà mình. Bỗng nhiên, những tiếng nổ vang lên, hàng trăm người chết ngay trong khu mình sống, trong khu phố Watergate ở Washington hay West Side ở Manhattan. Hàng nghìn người bị thương, vô số người tàn phế. Đầu tiên, cơn hoảng loạn chỉ ngự trị trong các vùng xung quanh, sau đó lan ra toàn đất nước".
Mô tả kịch bản giả định này, ông tiếp tục: "Người Nga không cần phải tưởng tượng tình huống này. Hơn 300 người ở Moskva và các thành phố khác đã bị tấn công bởi cú đánh chết người này: bọn khủng bố đặt chất nổ dưới năm tòa chung cư và phá hủy chúng".
Không đầy hai năm sau, hình ảnh khủng khiếp này đã biến thành sự thực: những kẻ khủng bố Hồi giáo đã thực hiện vụ tấn công vào Trung tâm Thương mại Thế giới ở New York, và Hoa Kỳ cùng với các đồng minh đã tiến hành cuộc chiến chống khủng bố toàn thế giới, kéo dài tới tận ngày nay và đã gây ra cái chết của hàng chục ngàn sinh mạng.
Không lâu trước đó, để tăng mức ủng hộ mình, các đối thủ của Putin bắt đầu phổ biến ở phương Tây giả thiết rằng chỉ thị tiến hành khủng bố ở Moskva dường như do Thủ tướng ban hành. Nhưng họ không trình ra được những bằng chứng quan trọng để thuyết phục. Từ lúc đó (nếu không sớm hơn), họ bắt đầu tiến trình bôi xấu Vladimir Vladimirovch Putin.
Đối với Boris Berezovsky, quyết định có lợi cho ứng viên Vladimir Putin - không là gì khác hơn việc tiếp tục logic của mô hình kinh doanh đã được chứng minh.
Ông cùng với Roman Abramovich, đến lúc đó cũng đã trở thành "người của ta" ở Kremlin, cơ cấu một tổ chức kiểu như "đảng lựa chọn tổng thống" dưới tên gọi Đảng Nước Nga thống nhất để tham gia tranh cử quốc hội không lâu trước khi thay đổi đội canh gác vào tháng 12.
Chủ tịch đảng không cần phải tìm kiếm lâu: chức vụ đó được giao cho Sergey Shoigu, người bạn của Putin. Bản thân Thủ tướng, là ứng viên tổng thống, không muốn chính thức đồng nhất mình với một đảng phái nào để phòng khi "Nước Nga thống nhất gặp thất bại. Mục tiêu duy nhất của đảng này - thành lập để làm chỗ dựa cho Putin trong quốc hội."
Công thức cũ của việc phân công trách nhiệm đã chứng tỏ hiệu quả ngay cả trong lần này. Trong điều kiện quen thuộc của mình, Boris Berezovsky đã một lần nữa, cũng giống như trước cuộc bầu cử cuối cùng của Yeltsin, đưa đế chế truyền thông của mình vào hoạt động, bảo đảm công tác truyền thông cho ứng viên bên mình và làm mất uy tín các đối thủ chính trị.
Những nhà tài phiệt còn lại thì đóng góp chi phí từ quỹ của mình cho kế hoạch của các thành viên câu lạc bộ tinh hoa. Abramovich không chỉ chi tiền, ông ta còn nhờ cha đỡ đầu vốn đã tiếp cận được giới chóp bu quyền lực, củng cố quan hệ với con gái Yeltsin là Tachiana và giờ đây đã gần hơn với Putin.
Hai người đàn ông ném cho nhau những cái nhìn thẩm định và cảm thấy thông cảm nhau. Putin cần Abramovich trong cuộc chiến sắp tới với các nhà tài phiệt. Nhà lãnh đạo chính trị tương lai đánh giá cao phong thái hành xử dè dặt của nhà lãnh đạo kinh tế tương lai.
Nhà tỉ phú trẻ, khác với những nhà tài phiệt còn lại, mặc dù có thể ở nhà, anh ta cư xử như một "noveau rich" [nhà giàu mới] và không cho phép mình thể hiện thái quá, nhưng ở Nga, anh ta thể hiện rõ hình ảnh một người khai phá thương trường tỉnh táo và đứng đắn. Với những trò lố lăng ở mức độ cao nhất, anh ta chỉ cho phép mình khi ở nước ngoài.
Berevovsky khoan ái quan sát diễn tiến sự kiện, hơn thế nữa, tiền chi cho "nóc nhà" vẫn đều đặn rót vào tài khoản của ông ta như trước.
"Tôi xem cậu ta như người mình đỡ đầu từ thế hệ trẻ hơn. Cả hai chúng tôi đều có lợi, nếu cậu ta giữ được những mối quan hệ tốt đẹp với thế hệ tiếp theo của vòng thân cận nhất "gia đình" Yeltsin", - Berezovsky nói. Ông không thể nào tưởng tượng rằng vì sự thay đổi thế hệ này mà chẳng bao lâu sau, ông sẽ phải rời khỏi con tàu.
Đảng Nước Nga thống nhất - là bất ngờ chính tại cuộc bầu cử tháng 12-1999. Nó nhận được 23% phiếu và ngay lập tức xếp thứ hai sau Những người Cộng sản. Cuối tháng 12, ngay đêm giao thừa, Yeltsin từ chức và bổ nhiệm Putin làm quyền tổng thống.
Vài tháng sau, Putin thắng trong cuộc bầu cử tổng thống, tự tin đánh bại ứng viên cố định của đảng Cộng sản [Liên bang Nga] là Ghennadi Ziuganov.