Mặc dù khẩu trang đã được khoa học chứng minh là một phương tiện hết sức hiệu quả trong cuộc chiến với COVID-19, vẫn có một số người đứng về phe chống khẩu trang nói rằng đeo khẩu trang là vô dụng trong đại dịch.
Một trong số các lập luận vô lí mà họ thường đưa ra đó là: Nếu khi đeo khẩu trang bạn vẫn có thể ngửi thấy mùi xì hơi của mình, thì rõ ràng là nó không chặn được không khí cùng những hạt vật chất trong không khí bao gồm cả virus.
Đây là một ngụy biện! Nhưng nó sai ở đâu?
Khẩu trang, dù là khẩu trang vải vẫn có tác dụng chống lại sự lây nhiễm virus corona. Nhưng bạn cũng sẽ vẫn ngửi thấy mùi xì hơi khi đeo nó, kể cả khẩu trang y tế và khẩu trang N95 cũng không thể lọc được mùi vì chúng được thiết kế để làm vậy.
Bạn vẫn sẽ ngửi thấy mùi nước hoa, mùi hôi nách, mùi thức ăn khi đeo khẩu trang. Tại sao lại vậy?
Những lỗ hổng của khẩu trang lớn cỡ nào?
Các lỗ hổng trên bề mặt khẩu trang không nhất thiết phải có kích thước đồng đều. Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng tới con số này, chẳng hạn như loại vải bạn đang sử dụng, và khẩu trang của bạn có bao nhiêu lớp?
Do đó, một cách tiếp cận tốt hơn cho câu hỏi này, thay vì hỏi các lỗ hổng trên khẩu trang lớn đến đâu, bạn nên hỏi chúng có thể lọc được các hạt có kích thước nhỏ đến mức nào.
Một bài báo khoa học gần đây nghiên cứu các mẫu khẩu trang vải cho thấy chúng có thể chặn được từ 5-80% các hạt có kích thước nhỏ hơn 300 nanomet. Đối với các hạt lớn hơn 300 nanomet, một số loại khẩu trang vải có thể cho hiệu quả lọc từ 5% đến 95%.
Khi bạn kết hợp nhiều loại vải với nhau, hiệu quả lọc của khẩu trang thậm chí còn tăng lên. Chẳng hạn, sử dụng vải nilon trộn với cotton để tạo hiệu ứng tĩnh điện, một khẩu trang vải có thể tăng được hiệu quả lọc lên tới 20%.
Những phân tử thoát ra từ một cú xì hơi lớn cỡ nào?
Mùi của những cú xì hơi bắt nguồn từ các phân tử có chứa lưu huỳnh. Trevor Makal, một giáo sư hóa học tại Đại học Virginia, Hoa Kỳ cho biết phân tử chính tạo mùi thối đó là methanthiol có kích thước khoảng 0,4 nanomet.
Đó là kích thước trên thang đo phân tử, và nó rất rất nhỏ. Nếu hình dung một phân tử methanthiol to bằng một con muỗi, thì lỗ hổng của vải sẽ giống như mắt của những chiếc hàng rào thép B40 vậy.
Kết quả là bạn hoàn toàn có thể -hay nói cách khác là sẽ lĩnh trọn vẹn mùi của một cú xì hơi - sau khi nó đi xuyên qua quần lót, quần bò rồi cả khẩu trang của bạn.
Một virus lớn cỡ nào?
Tùy từng chủng virus sẽ có các kích thước khác nhau, nhưng chủng corona đang gây ra đại dịch COVID-19 thì có đường kính khoảng 60- 140 nanomet. Điều đó có nghĩa là nó lớn hơn methanthiol tới 350 lần.
Kích thước của một giọt bắn thì sao?
Đặt câu hỏi này là bạn đã hiểu vấn đề. Trên thực tế các virus không bay lơ lửng trong không khí một mình, mà chúng thường tập hợp lại để đi cùng nhau trong những giọt bắn "khổng lồ".
Thông thường, các giọt bắn mà người bệnh phát ra có kích thước tới hàng milimet, nhưng ở đây, chúng ta sẽ chuyển đổi chúng sang đơn vị nanomet để dễ so sánh. Theo đó, khi một người bệnh hắt hơi, họ sẽ phát tán các giọt bắn có kích thước khoảng 100.000 nanomet.
Các giọt bắn phát ra khi người bệnh ho sẽ nhỏ hơn, cỡ khoảng 1.000 nanomet. Còn các giọt hô hấp được gọi là aerosol thì sao? Các định nghĩa về aerosol và lây truyền trong không khí còn có thể gây nhiều tranh cãi. Vì vậy, chúng ta có thể tạm coi những lo lắng về con đường lây truyền này liên quan đến các giọt có kích thước dưới 5.000 nanomet.
Một khẩu trang tốt sẽ giúp bạn chặn được hầu hết những hạt có kích thước này.
Còn những thứ gì khác có thể lọt qua một chiếc khẩu trang?
Không khí. Oxy và carbon dioxide đều có kích thước phân tử dưới 1 nanomet. Chúng không bị mắc kẹt trong các giọt bắn và có thể di chuyển tự do qua khẩu trang khi bạn thở.
Một cách nhanh chóng để hình dung điều này: Một hơi thở trung bình có thể tích khoảng 500 ml, tương đương với thể tích của một chai nước khoáng. Và bạn có thể thấy khoảng cách giữa khẩu trang và khuôn mặt của bạn nhỏ hơn nhiều so với thể tích của một chai nước. Do đó, không khí bạn hít vào và thở ra rõ ràng phải thoát qua bề mặt của khẩu trang, chứ không thể đi toàn bộ qua các khe hở quanh viền của nó.
Nếu bạn đeo khẩu trang kín khít ở sống mũi, dưới cằm và hai bên má, hầu hết không khí bạn hít thở sẽ đều đi qua các lỗ hổng trên bề mặt khẩu trang. Khi đó, việc đeo khẩu trang được coi là hiệu quả.
Vậy điều cần nhớ ở đây là: Khi tranh luận với những người phải đối việc đeo khẩu trang trên mạng, bạn có thể nhận ra mâu thuẫn trong chính lập luận của họ. Họ nói rằng khẩu trang không thể chặn virus, trong khi lại nói nó chặn không khí khiến bạn khó thở và thiếu oxy máu. Mà rõ ràng kích thước của virus thì lớn hơn các phân tử khí rất nhiều.
Do đó, khi nói chuyện bạn có thể yêu cầu những người chống khẩu trang trả lời cho bạn quan điểm chính xác của họ là gì? Họ sợ khẩu trang đang lọc virus không đủ tốt hay lọc cả không khí một cách thái quá? Từ đó, chúng ta mới có hướng giải thích cho họ hiểu vấn đề.
Các loại mặt nạ phòng độc được thiết kế các lớp vật liệu hấp thụ mùi, chúng giữ lại các phân tử có mùi bằng liên kết hóa học chứ không phải hiệu ứng lọc cơ học.
Cuối cùng, liệu có bất kỳ một loại khẩu trang nào ngăn được mùi xì hơi hay không? Trên thực tế, bạn sẽ không thể tạo ra bất kể một loại khẩu trang nào ngăn mùi hoàn toàn. Vì chặn mùi đồng nghĩa với chặn không khí, bạn sẽ chết ngạt trong chiếc khẩu trang đó.
Một số loại mặt nạ phòng độc có thể nhắm đến việc lọc các khí độc có mùi như clo, hydro sunfua và amoniac nhưng cơ chế lọc không phải chặn phân tử khí. Các loại mặt nạ này được thiết kế các lớp vật liệu hấp thụ mùi, chúng giữ lại các phân tử có mùi bằng liên kết hóa học chứ không phải hiệu ứng lọc cơ học.
Tùy phân tử gây mùi mục tiêu, bạn có thể thiết kế một chiếc khẩu trang có lớp lọc chặn mùi. Dĩ nhiên, điều này là có thể, nhưng sẽ phức tạp hơn bạn nghĩ khá nhiều.
Tham khảo Gizmodo, Massnurses