Sai sót trong Bộ luật hình sự: Có thể gây oan sai, bỏ lọt tội phạm

Sáng 30-6, Chủ nhiệm Văn phòng Chủ tịch nước Đào Việt Trung chủ trì cuộc họp báo công bố lệnh của Chủ tịch nước công bố nghị quyết của Quốc hội về việc lùi hiệu lực thi hành Bộ luật hình sự năm 2015 (BLHS), cùng với ba đạo luật khác là: Bộ luật tố tụng hình sự, Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự và Luật thi hành tạm giữ, tạm giam.

Thời điểm có hiệu lực các đạo luật trên do Quốc hội khóa XIV quyết định, sau khi sửa đổi, bổ sung BLHS.

Nhiều lỗi kỹ thuật

Trả lời phóng viên báo Tuổi Trẻ về dẫn chứng những sai sót được cho là nghiêm trọng trong BLHS, ông Nguyễn Văn Luật cho biết: “Qua rà soát, có thể khẳng định những sai sót chủ yếu là về lỗi kỹ thuật, còn những chủ trương, quan điểm, chính sách về hình sự của Đảng, Nhà nước thì không sai.

Tuy nhiên, những lỗi kỹ thuật đó lại ảnh hưởng đến việc áp dụng BLHS và ảnh hưởng đến công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, có thể gây ra nguy cơ bỏ lọt tội phạm hoặc gây oan, sai”.

Ông Luật đưa ra dẫn chứng tội sản xuất, mua bán hàng cấm tại điều 190, điểm d khoản 1 quy định buôn bán hàng cấm qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa và ngược lại, trị giá từ 50 triệu đồng đến dưới 100 triệu đồng, thu lợi bất chính từ 20 triệu đồng đến dưới 50 triệu đồng.

Việc dùng dấu phẩy trước cụm từ “thu lợi bất chính” là chưa chặt chẽ, dẫn đến áp dụng cả hai tình tiết thu lợi bất chính và trị giá hàng hóa mới phải chịu trách nhiệm hình sự.

Hay như điều 19 quy định về không tố giác tội phạm. Qua rà soát thấy sai sót: khoản 1 điều này quy định người nào biết rõ tội phạm đang được chuẩn bị mà không tố giác thì phải chịu trách nhiệm hình sự về tội không tố giác tội phạm trong những trường hợp quy định tại điều 389 của bộ luật này, gồm 91 tội, trong khi khoản 2 điều 14 thì người chuẩn bị phạm tội chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong phạm vi 24 tội, hẹp hơn 67 tội so với điều 389.

Từ đó dẫn đến nghịch lý: với 67 tội kể trên, người chuẩn bị phạm tội không phải chịu trách nhiệm hình sự nhưng người không tố giác lại phải chịu trách nhiệm hình sự.

5 dạng sai sót

Trong khi đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đinh Trung Tụng liệt kê 5 dạng sai sót thường gặp trong BLHS.

Thứ nhất, một số quy định thuộc phần những quy định chung của BLHS có mâu thuẫn với nhau và mâu thuẫn với phần các tội phạm.

Ví dụ khoản 2 điều 14 quy định về chuẩn bị phạm tội liệt kê thiếu điều 207 về tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả, vì điều 207 có quy định chính sách xử lý đối với hành vi chuẩn bị phạm tội này.

Dạng thứ hai là một số quy định bỏ lọt hoặc trùng định lượng, ví dụ điểm h khoản 2 và điểm c khoản 3 điều 249 về tội tàng trữ trái phép chất ma túy thì trùng mức định lượng là “lá, rễ, thân, cành, hoa, quả cây cần sa hoặc lá cây cocacola có khối lượng từ 25kg đến dưới 75kg”.

Dạng thứ ba là trong một số điều luật có quy định hai cấu thành định tội đối với cùng một tội danh dẫn đến không thống nhất về kỹ thuật lập pháp.

Ví dụ khoản 1 và khoản 4 của điều 261 về tội cản trở giao thông đường bộ thì đều có quy định cấu thành định tội về tội này.

Dạng thứ tư là việc sắp xếp vị trí các khung hình phạt trong một số điều luật phần tội phạm không có sự nối tiếp về mức độ nghiêm khắc của hình phạt, nên phần nào cũng gây khó khăn cho việc áp dụng quy định của BLHS, nhất là vấn đề quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng.

Ví dụ điều 261 về tội cản trở giao thông đường bộ quy định mức độ nghiêm khắc tăng dần từ khoản 1 đến khoản 3, nhưng hình phạt quy định tại các khoản 4, 5 của điều này thì không có sự nối tiếp về mức độ nghiêm khắc mà quy định một khung hình phạt nhẹ hơn khung hình phạt tại khoản 1.

Thứ năm, tại một số điều luật có quy định viện dẫn đến các điều luật khác của bộ luật, nhưng viện dẫn đó lại không chính xác.

Ví dụ, điều o của khoản 2 điều 251 về tội mua bán trái phép chất ma túy, quy định về tổng khối lượng các chất ma túy có viện dẫn các điểm từ a đến n khoản 2 này là không chính xác, vì các điểm từ a đến e khoản 2 này không quy định về khối lượng chất ma túy.