Trong một bài phân tích đăng trên tạp chí National Interest, chuyên gia Darshana Baruah thuộc Viện nghiên cứu Chiến lược ORF (Ấn Độ) nhận định, diễn biến trên Biển Đông hiện nay có mối liên hệ mật thiết với lợi ích quốc gia cũng như vai trò của Ấn Độ trong khu vực.
Từ trước đến nay, New Delhi vẫn áp dụng chính sách giữ khoảng cách và tránh trình bày quan điểm trực tiếp về các vấn để thế giới nổi cộm như Biển Đông, mà thay vào đó nhấn mạnh sự cần thiết của việc đảm bảo quyền tự do đi lại.
Tuy nhiên, theo bà Baruah, có dấu hiệu cho thấy Ấn Độ đang "mạnh dạn" hơn. Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Narendra Modi, New Delhi đã biến chính sách đối ngoại "Nhìn sang phía Đông" trở thành "Hành động ở phía Đông".
Ấn Độ - một thế lực "đảm bảo an ninh đáng tin cậy"
Cụ thể, ông Modi đã có những phát biểu thẳng thắn về sự cần thiết của việc giải quyết tranh chấp Biển Đông, kí kết hiệp ước tầm nhìn chiến lược chung với Mỹ tại châu Á - TBD, cũng như đàm phán với các đối tác trong khu vực để cải thiện hợp tác quân sự, đặc biệt là trên biển.
Theo bà Baruah, chính phủ Modi đã nhìn ra tầm quan trọng của Biển Đông trong mối quan hệ chiến lược của Ấn Độ với các nước phía Đông. Và để đẩy mạnh quan hệ ngoại giao với các quốc gia này, Ấn Độ phải cho thấy hình ảnh một thế lực có khả năng đảm bảo an ninh khu vực.
Trước mắt, Ấn Độ đã phần nào thể hiện được vai trò này với việc công khai bày tỏ quan ngại trước tình hình Biển Đông thay vì những phát biểu vòng vo, bóng gió.
Bà Baruah nhận định, tâm thế mới của Ấn Độ trong vấn đề an ninh hàng hải châu Á-TBD có thể coi là biểu hiện của việc nước này đã sẵn sàng linh động trong chính sách trung lập hoàn toàn của mình khi cần.
Với sự nổi lên đi kèm mưu đồ bành trướng sang Ấn Độ Dương của Trung Quốc, Ấn Độ giờ đây đã nhận ra họ cần liên minh với các đối tác chiến lược trong khu vực trước những diễn biến phức tạp trong mô hình an ninh Thái Bình - Ấn Độ Dương.
Ngoài ra, ngay tại "sân nhà" của mình, Ấn Độ cũng gặp phải không ít rắc rối dọc biên giới với Trung Quốc. New Delhi cũng tỏ rõ sự lo ngại khi Trung Quốc bắt đầu "nhúng tay" vào Ấn Độ Dương.
Theo bà Baruah, sự ngang ngược của Bắc Kinh thể hiện ở chỗ dù một mặt cảnh cáo Ấn Độ ngừng hợp tác dầu khí với Việt Nam tại Biển Đông, nhưng mặt khác Trung Quốc vẫn bảo vệ hành lang kinh tế của mình với Pakistan.
Một diễn biến có thể ảnh hưởng tới an ninh hàng hải Ấn Độ Dương trong tương lai là việc tàu ngầm Trung Quốc đã cập cảng Pakistan năm nay cũng như Sri Lanka năm ngoái, như một lời cảnh cáo của Bắc Kinh rằng Ấn Độ không nên coi Ấn Độ Dương như "sân sau" của mình.
Tàu ngầm Trung Quốc đã cập cảng Pakistan vào năm nay và Sri Lanka trong năm ngoái. Ảnh: Reuters
Có thể khẳng định, sự hiện diện của Trung Quốc trên Ấn Độ Dương giờ không còn là một "khả năng" nữa, mà đã là thực tế. Với Ấn Độ, thách thức trước mắt là điều tiết diễn biến "lành ít dữ nhiều" này đồng thời đảm bảo lợi ích chiến lược của mình trong khu vực.
Ấn Độ Dương đã, đang, và sẽ luôn là ưu tiên chiến lược hàng đầu của New Delhi, và sự hiện diện ngày một rõ rệt của Trung Quốc rõ ràng sẽ là thách thức đối với trật tự an ninh hiện nay tại khu vực này.
Xung đột với Trung Quốc
Ấn Độ và Trung Quốc từ trước đến nay luôn "hục hặc" xung quanh các tranh chấp lãnh thổ, nhưng nay những xung đột này đã lan sang cả lãnh hải. An ninh hàng hải Ấn Độ Dương sẽ phải chịu những hậu quả nghiêm trọng nếu hai "gã khồng lồ" châu Á này không thể kiểm soát xung đột.
Thông điệp của Trung Quốc đã quá rõ ràng: Bắc Kinh muốn trở thành một siêu cường, và sẽ tăng cường hiện diện trên các vùng biển ở châu Á và xa hơn nữa để đạt được tham vọng đó. Nếu Thái Bình Dương đã không yên, thì Ấn Độ Dương bất ổn chỉ còn là vấn đề thời gian.
Theo bà Baruah, Ấn Độ đã tính toán sai lầm khi không cử Bộ trưởng Quốc phòng nước này, ông Manohar Parrikar, tới tham gia Đối thoại Shangri-La 2015, qua đó mất đi cơ hội đóng góp tiếng nói vào các vấn đề an ninh khu vực.
Sự có mặt của Parrikar cũng như những tương tác của ông với đại diện các nước tham gia Shangri-La đáng lẽ ra đã có thể giúp New Delhi khẳng định thông điệp rằng Ấn Độ sẵn sàng đảm đương trách nhiệm và đóng góp phần mình vào tiến trình gìn giữ an ninh khu vực.
Tuy nhiên, ngoài thiếu sót nói trên, Ấn Độ vẫn đang đẩy mạnh quan hệ song phương với các quốc gia ASEAN. New Delhi đã nhận ra sự cần thiết của việc hợp tác đa phương trong việc ổn định an ninh khu vực.
Ông Modi đã nhắc đến việc khôi phục lại cuộc tập trận Bộ Tứ (Quad) cùng Mỹ, Australia, và Nhật Bản. Nhật Bản lần đầu tiên sau 8 năm sẽ trở lại tham gia tập trận Malabar cùng Mỹ và Ấn Độ. Ấn Độ và Australia cũng sẽ tập trận trên biển lần đầu tiên vào tháng 10 tới.
Ngoài ra, New Delhi đã tính đến việc tăng cường hợp tác quân sự trên biển với Indonesia. Ấn Độ cũng là chủ nhà của cuộc họp ba bên cấp Ngoại trưởng với Nhật Bản và Australia vào tháng 6 vừa qua.
Theo bà Baruah, chia sẻ trách nhiệm là phương án tiếp cận tốt nhất trong bối cảnh hiện nay, và Ấn Độ đang cho thấy họ sẽ đóng vai trò lớn hơn trong đảm bảo an ninh khu vực.
Có nhiều lý do để New Delhi tiếp tục nâng cao vai trò của mình — việc quá cẩn trọng với Trung Quốc như những gì họ đã thể hiện sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh một "quốc gia đảm bảo an ninh đáng tin cậy" mà Ấn Độ mong muốn.
Tóm lại, để làm được điều này, bà Baruah nhấn mạnh New Delhi cần phải có những bước đi thường xuyên và công khai hơn, dù là lời nói mang ý nghĩa biểu tượng hay những hành động thực chất.
Ấn Độ hoàn toàn có thể làm được điều đó mà vẫn tránh được "thất sách"— một cuộc đối đầu trực diện với Trung Quốc, viễn cảnh không hề có lợi cho cả hai bên tham gia và cũng là "ác mộng" đối với toàn thể khu vực châu Á-TBD.
