Xung quanh vấn đề này, Giám đốc Chương trình Sáng kiến minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Mỹ, Tiến sĩ Mira Rapp, đã có bài trả lời phỏng vấn phóng viên của đài TNHK Việt ngữ, trong đó bày tỏ quan ngại về độ tin cậy trong tuyên bố của Trung Quốc.
Người đứng đầu AMTI, nơi thường xuyên công bố hình ảnh vệ tinh về các hoạt động xây dựng của Trung Quốc tại khu vực Biển Đông, nhận định rằng trong bối cảnh những tuyên bố và hành động của Trung Quốc còn có nhiều khác biệt, các nước trong khu vực muốn nhanh chóng đạt được một bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc cho dù Trung Quốc có đồng ý ký kết hay không và Mỹ nên ủng hộ điều đó.
Bình luận về tuyên bố của ông Vương Nghị, Tiến sĩ Mira cho rằng phát biểu này nhất quán với các tuyên bố gần đây của Trung Quốc rằng hoạt động bồi đắp đất đai ở Biển Đông đang được hoàn tất, song không hề khẳng định Bắc Kinh đã ngưng tất cả hoạt động xây dựng.
Điều quan trọng là Trung Quốc đã dừng hay vẫn đang tiếp tục các hoạt động xây dựng trên các đảo nhân tạo mà họ đã bồi đắp.
Xung quanh những đồn đoán về việc Trung Quốc có thể đang chuẩn bị xây dựng đường băng thứ hai dài 3.000m tại đá Xu-bi thuộc quần đảo Trường Sa, bà Mira đánh giá rằng chưa có bằng chứng thực sự cho điều này.
Theo bà, từ nay đến thời điểm Chủ tịch Tập Cận Bình sang thăm Mỹ vào tháng 9 tới, khả năng Trung Quốc sẽ không tiến hành các hoạt động xây cất khẩn trương.
Trung Quốc có thể sẽ tạm ngưng bất kỳ dự án xây mới nào gây tranh cãi cho tới khi một số cuộc gặp thượng đỉnh quan trọng ở khu vực như Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) hay Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) kết thúc cuối năm nay.
Tuy nhiên, bà dự đoán những tháng tiếp sau đó Trung Quốc sẽ tiếp tục các hoạt động xây dựng và các hoạt động bán quân sự hóa các đảo đó.
Bà Mira nhận định rằng nếu kế hoạch của Trung Quốc hoàn thành, chưa chắc xung đột đã xảy ra vì cả Bắc Kinh lẫn các nước khác dù có hoặc không có chủ quyền trong khu vực, đều muốn tránh leo thang xung đột.
Mục tiêu của Trung Quốc là cải thiện sự hiện diện của họ ở Biển Đông và chứng tỏ sức mạnh, củng cố các tuyên bố chủ quyền trải rộng của họ theo bản đồ đường lưỡi bò, chứ không có ý khiêu khích xung đột.
Không có các đảo nhân tạo này, trước đây Trung Quốc không thể có các hoạt động tiếp tế để cho phép duy trì công tác tuần tra thường xuyên trong khu vực. Với các đảo nhân tạo họ vừa bồi đắp, mục tiêu đó càng dễ dàng thực hiện hơn rất nhiều.
Liên quan vụ Philippines kiện yêu sách đường lưỡi bò của Trung Quốc, Tiến sĩ dự đoán rằng Tòa trọng tài quốc tế sẽ ủng hộ Philippines, nhưng điều đó không có nghĩa là Manila được hưởng lại trên mọi mặt trận.
Trung Quốc nhất định sẽ không tuân thủ phán quyết của tòa như họ đã từng tuyên bố. Có khả năng tòa sẽ tuyên bố "đường 9 đoạn" của Bắc Kinh không phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Luật biển.
Nhưng sẽ không có chuyện Trung Quốc sẽ tức thì thay đổi cách diễn giải "đường 9 đoạn", các khu vực mà họ đã chiếm đóng hay xây dựng các đảo nhân tạo.
Trong bối cảnh cam kết của Trung Quốc không đi đôi với hành động, bà Mira nhận định các nước nhỏ có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông như Việt Nam và các nước không có tuyên bố chủ quyền nhưng quan tâm đến an ninh khu vực như Mỹ có rất nhiều điều phải làm.
Đầu tiên là cần phải xúc tiến các hành động đa phương. Các nước đang mong muốn xúc tiến các cuộc thương lượng để đạt một Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông cho dù Trung Quốc có tham gia hay không và Mỹ nên ủng hộ điều đó.
Mỹ cũng muốn tham gia các nỗ lực xây dựng khả năng đối tác với hải quân và lực lượng tuần duyên của các nước Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Gần đây, Mỹ cũng đề nghị luật thành lập quỹ bảo đảm cho Đông Nam Á. Mỹ có thể cùng với các nước khác như Nhật Bản hay Australia điều phối nguồn quỹ viện trợ này một cách đa phương để bảo đảm rằng các luồng quỹ viện trợ được củng cố qua lại lẫn nhau.
