Khoản nợ khổng lồ
Tướng Khalifa Haftar đã đầu tư rất nhiều tiền cho đội quân tấn công Tripoli, nhưng kết cục của cuộc chiến này dường như sẽ được định đoạt bởi nỗ lực của ông Haftar trên một "mặt trận" khác. Theo Reuters, hiện tại, nếu không duy trì được hệ thống tài chính của vùng miền đông Libya thì quân đội của ông Haftar sẽ sớm tan rã vì thiếu tiền.
Là chỉ huy của lượng binh sĩ lớn nhất Libya từ sau khi ông Mummar Gaddafi bị lật đổ hồi năm 2011, tướng Haftar đã đem quân từ miền đông nước này tấn công chính quyền thủ đô được Liên Hợp Quốc hậu thuẫn.
Với chính phủ riêng và hệ thống các chi nhánh ngân hàng trung ương, tướng Haftar đã duy trì dòng tiền cho vùng lãnh thổ của mình bằng các loại trái phiếu, tiền mặt do Nga in ấn và tiền gửi từ các ngân hàng miền đông. Khoản nợ tích lũy tới hiện tại đã vượt mốc 35 tỉ Libya dinar (tương đương khoảng 25,18 tỉ USD).
Nhưng theo các nhà ngoại giao và những chuyên gia ngân hàng, các nguồn hỗ trợ tài chính nói trên sắp ngừng cung cấp tiền cho ông Haftar bởi ngân hàng trung ương có trụ sở ở Tripoli - vốn kiểm soát khoản thu nhập từ dầu mỏ của Libya - đã bắt đầu triển khai việc hạn chế hoạt động của ngân hàng vùng miền đông.
Quân đội LNA. Ảnh minh họa: AFP
Trong những tháng gần đây, ngân hàng ở miền đông đã phải chật vật để đạt được khoản tiền gửi tối thiểu. Đây là lí do khả thi để ngân hàng trung ương ở Tripoli cắt nguồn tiếp cận với tiền mặt cho phe ông Haftar.
"Đang có một cuộc khủng hoảng ngân hàng tiềm ẩn. Nó đã làm suy yếu năng lực tự đảm bảo tài chính của chính quyền miền đông Libya," Claudia Gazzini, nhà phân tích cấp cao Libya tại Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, nói.
"Cuộc khủng hoảng đã bắt đầu ngay từ trước khi chiến tranh xảy ra."
Theo báo cáo của LHQ, ông Haftar đã xây dựng Quân đội Quốc gia Libya (LNA) với sự hỗ trợ của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Ai Cập bằng những vũ khí hạng nặng, ví dụ như trực thăng.
Các quốc gia vùng Vịnh như UAE thường chọn cách không đưa tiền mặt trực tiếp cho ông Haftar, lo ngại rằng khoản tiền sẽ được sử dụng không đúng mục đích - một số nguồn tin ngoại giao tiết lộ với Reuters.
Do đó, tướng Haftar buộc phải nhờ tới các thương nhân để nhập khẩu xe cộ, phương tiện cùng các vũ khí khác bằng cách sử dụng tiền mặt và tín dụng từ ngân hàng trung ương Tripoli.
Không có số liệu công khai về chi phí của cuộc chiến tranh do ông Haftar phát động, nhưng ông Haftar đã điều động hơn 1.000 binh sĩ tham chiến, chưa kể những nhân viên hỗ trợ như tài xế và bác sĩ quân y.
Xăng dầu không phải vấn đề lớn bởi 1 lít chỉ có giá 0,15 Libya dinar (khoảng 0,11 USD). Nhưng để chiếm được Tripoli, LNA đã phải sử dụng tới hàng trăm phương tiện, và nhiều đoàn xe đã đi về phía tây không ngừng nghỉ từ Benghazi, đem theo tất cả mọi thứ, từ binh sĩ, đạn dược tới thực phẩm.
Ảnh minh họa: Getty
Bên cạnh đó, mỗi ngày, quân đội của ông Haftar sẽ phải dùng các máy bay vận tải của Nga để bay hai chuyến từ Benghazi tới căn cứ ở trung tâm Libya. Các binh sĩ bị thương nặng cũng phải được đưa đi bằng máy bay tới Tunisia.
Tuy các cuộc tiến công của phe ông Haftar không còn quyết liệt như trước, nhưng LNA vẫn tuyên bố sẽ đưa thêm quân đội tới Tripoli mặc dù vấp phải nhiều khó khăn.
Nguồn tài chính của ông Haftar còn gặp một vấn đề khác.
Hồi tháng 11/2018, Hạ Viện Mỹ đã đồng ý thông qua một dự luật cung cấp viện trợ tài chính và cho phép LNA kiểm soát một số phần của nền kinh tế, bao gồm hoạt động dân sự.
Những công ty phương tiện giao thông được miễn trừ thuế doanh nghiệp và thuế nhập khẩu, nhưng những công ty này vẫn cần các đối tác nước ngoài mở rộng doanh nghiệp.
"Nếu các ngân hàng sụp đổ, nền tài chính của phe ông Haftar sẽ chịu nhiều áp lực lớn," một nhà ngoại giao phương Tây nhận định.
Hệ thống Hỗ trợ
Chính phủ của ông Haftar rất cần các ngân hàng để trả lương và hỗ trợ hệ thống của LNA. Ngân hàng trung ương ở Tripoli phụ trách chi trả các khoản lương ở miền đông Libya nhưng không phải thanh toán cho các binh sĩ LNA được thuê từ sau năm 2014 khi đất nước này bị chia cắt thành hai chính quyền khác nhau.
Ngân hàng trung ương Tripoli đã cắt ba ngân hàng miền đông khỏi hệ thống ngân hàng điện tử của Libya để hạn chế hoạt động của các ngân hàng này. Những người vay tiền vẫn có thể nhận tiền mặt thông qua các ngân hàng khác. Tuy nhiên, ngân hàng trung ương Tripoli có thể sẽ cắt đứt hoàn toàn tiếp cận trong tương lai.
Những lựa chọn còn lại
Các nhà ngoại giao không cho rằng ngân hàng trung ương Tripoli sẽ khiến ngân hàng miền đông hoàn toàn sụp đổ bởi điều này sẽ gây rủi ro cho những khách hàng miền tây. Rất khó để phân biệt dòng tiền của cùng một hệ thống ngân hàng ở miền đông và miền tây.
Họ cũng lo ngại rằng nếu cuộc khủng hoảng kéo dài càng lâu, sẽ càng khó để có thể hợp nhất ngân hàng trung ương và trả nợ.
Chính phủ phía tây đã nợ tới 68 tỉ Libya dinar (khoảng 49 tỉ USD), đưa tổng mức thâm hụt và nợ công của Libya lên tới 130 tỉ USD, bao gồm những khoản chi trả bắt buộc của nhà nước như bảo hiểm xã hội.
Điều lo ngại lớn nhất đối với các nhà ngoại giao là ông Haftar có thể sẽ bán dầu thô từ các mỏ dầu mà không thông qua công ty dầu mỏ NOC.
"Nếu chiến dịch thất bại, ông Haftar có thể sẽ làm như vậy bởi ông được tổng thống Mỹ Donald Trump ủng hộ," một nhà ngoại giao phương Tây nói.
Hôm 21/4, Nhà Trắng cho biết ông Trump đã nói chuyện với ông Haftar và cho biết ông Trump công nhận "vai trò quan trọng của ông Haftar trong cuộc chiến chống khủng bố và đảm bảo an toàn cho nguồn dầu mỏ Libya". Lời nói này đã khiến phe đối lập của ông Trump tức giận nhưng cũng "tiếp năng lượng" cho phe ủng hộ LNA.