Ngày 9-6, ông Phan Hộ, Giám đốc Ban Quản lý (BQL) Di sản văn hóa Mỹ Sơn, cho biết đang lập hồ sơ đề nghị công nhận bảo vật quốc gia đối với đài thờ sa thạch với Linga - Yoni liền khối có từ thế kỷ thứ IX - vừa được phát hiện trong lúc khai quật đền A10 thuộc khu đền tháp Mỹ Sơn (xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam).
Có một không hai
Trong lúc Cục Di sản văn hóa có công văn gửi các địa phương - đề nghị chọn hiện vật, xây dựng hồ sơ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét công nhận bảo vật quốc gia thì việc phát hiện đài thờ sa thạch với Linga - Yoni liền khối này là điều hết sức may mắn cho Quảng Nam.
"Chúng tôi vẫn đang trong quá trình đo vẽ, lập hồ sơ hiện vật. Để được công nhận còn một hành trình dài phía trước. Tuy nhiên, chúng tôi tin rằng đài thờ sa thạch với Linga - Yoni liền khối này sẽ trở thành bảo vật quốc gia vì nó có một không hai ở Việt Nam" - ông Phan Hộ tâm đắc.
Trước đó, cuối tháng 5, trong quá trình khai quật và phát lộ tại đền A10, các chuyên gia đã phát hiện một đài thờ sa thạch với Linga - Yoni liền khối còn khá nguyên vẹn.
Những người thợ điêu khắc Chăm xưa đã tạo ra bộ Linga - Yoni từ một tảng đá khổng lồ. Phần Linga - Yoni có kích thước 2,24 m x 1,68 m, nặng khoảng 4 tấn, được xác định có từ thế kỷ thứ IX và là bộ Linga - Yoni liền khối lớn nhất Việt Nam tính tới thời điểm này.
Các chuyên gia Việt Nam và Ấn Độ đã đưa bộ Linga - Yoni lên khỏi mặt đất, sắp xếp lại 16 khối đá lớn là các mảnh vỡ của một bộ đài thờ hoàn chỉnh. Sau khi phục dựng một phần ngôi đền A10 đã sụp đổ hoàn toàn trước đó, các chuyên gia sẽ đưa đài thờ cùng bộ Linga - Yoni vào bên trong ngôi đền như vị trí nguyên gốc của nó.
"Đây là một phát hiện rất thú vị. Ở Mỹ Sơn có nhiều Linga - Yoni nhưng điều đặc biệt là bộ Linga - Yoni này liền khối, to nhất, đẹp nhất. Với việc phát hiện này, chúng ta đã có một đài thờ hoàn chỉnh thuộc đền A10.
Việc phát hiện và phục hồi lại vị trí nguyên gốc cho đài thờ và 4 trụ đá thuộc ngôi đền A10 đã làm rõ chức năng của ngôi đền là nơi thờ thần Shiva qua biểu tượng Linga - Yoni" - ông Jalihal Ranganath, chuyên gia Ấn Độ - trưởng nhóm công tác bảo tồn, cho biết.
Theo ông Phan Hộ, việc khai quật và phát lộ tại đền A10 đã mang lại kết quả lớn, rất nhiều hiện vật đã được phát hiện, nhất là đài thờ, 4 trụ đá thuộc ngôi đền, trong đó phần chân đài thờ được trang trí hoa văn, vòm cửa và các đạo sư thuộc phong cách Đồng Dương thế kỷ IX, mang giá trị rất cao về văn hóa và điêu khắc nghệ thuật" - ông Hộ nhìn nhận.
Các chuyên gia Việt Nam và Ấn Độ nâng Linga - Yoni liền khối lên khỏi mặt đất. Ảnh: NGUYỄN VĂN THỌ
Thành quả từ hợp tác Việt Nam - Ấn Độ
Ông Lê Văn Cường - cán bộ BQL Di sản văn hóa Mỹ Sơn, người trực tiếp theo dõi công tác khai quật, trùng tu nhóm tháp A - cho biết từ các tư liệu của người Pháp để lại, lâu nay nhiều người vẫn nghĩ bên dưới đền A10 có bộ Linga - Yoni nhưng không ngờ nó to lớn đến thế và còn nguyên vẹn.
Cũng theo ông Cường, nhóm tháp A có tất cả 13 đền tháp nhưng do tác động của thời gian và chiến tranh, hiện tất cả đã đổ sập, riêng đền A9 bị vùi lấp dưới suối không thể khôi phục.
Đền A10 là một trong những khu đền quan trọng nhất. Ngôi đền này được xây dựng vào thế kỷ IX dưới triều vua Indravarman II, vị vua xây dựng Phật viện Đồng Dương nổi tiếng vào năm 875.
Đền A10 cũng là một trong hai ngôi đền (cùng với đền B4) tiêu biểu mang phong cách Đồng Dương tại thung lũng Mỹ Sơn. Kết quả khai quật tại di tích Mỹ Sơn của các chuyên gia Pháp trong những năm 1903-1904 cho thấy hầu hết trong lòng các đền thờ đã bị xáo trộn bởi các cuộc săn lùng báu vật trước đây.
Đền A10 cũng đã bị xáo trộn trong lòng hố thiêng, sự xáo trộn này đã làm đài thờ A10 đổ sập xuống dưới đáy hố. "Các tài liệu xưa cho thấy ở Mỹ Sơn có nhiều kim loại quý nhưng qua mấy chục năm khai quật, quản lý, cơ quan chức năng chưa tìm thấy một kim loại quý nào" - ông Cường chia sẻ.
Ông Nguyễn Công Khiết, Phó Giám đốc BQL Di sản Văn hóa Mỹ Sơn, cho rằng việc phát hiện đài thờ cùng bộ Linga - Yoni liền khối là sự thành công trong hợp tác giữa Chính phủ Việt Nam và Ấn Độ.
Trước đó, chính phủ 2 nước đã ký kết chương trình hợp tác bảo tồn Khu Di tích Mỹ Sơn kéo dài 5 năm. Chính phủ Ấn Độ đã tài trợ khoảng 160 triệu rupee (khoảng 2,5 triệu USD) để trùng tu 3 nhóm tháp K, H và A.
Trong 2 năm 2018-2019, các chuyên gia Ấn Độ đã hỗ trợ trùng tu hoàn thiện 2 nhóm tháp K, H. Năm 2020, qua gần 5 tháng làm việc miệt mài của các chuyên gia Ấn Độ và Việt Nam cùng với 100 công nhân lành nghề, đền A10, A11, A8 và tường bao của nhóm tháp A sắp hoàn thành việc tu bổ, phục dựng một phần dáng dấp xưa kia.
Các ngôi đền còn lại thuộc nhóm A sẽ tiếp tục được trùng tu, dự kiến sẽ hoàn tất trong năm 2021. Nhờ sự hỗ trợ của Chính phủ Ấn Độ và các nước Ý, Nhật Bản, Ba Lan…, Mỹ Sơn đã thoát khỏi cảnh đổ nát, dần trở lại với vóc dáng của một trung tâm tôn giáo lớn nhất của Vương quốc Chămpa cổ.
Biểu tượng sự sáng tạo của thần Shiva
Năm 2013, Thủ tướng đã công nhận ngẫu tượng Mukhalinga ở Mỹ Sơn là bảo vật quốc gia. Ngẫu tượng này có từ đầu thế kỷ thứ VIII, chất liệu sa thạch, được phát hiện tình cờ và khai quật tại góc tháp E1 vào tháng 11-2012; được các chuyên gia, nhà nghiên cứu đánh giá là kiệt tác độc bản của nền điêu khắc Chăm.
Ngẫu tượng Chăm này mô tả bộ phận sinh dục nam, nhô ra phần cổ và đầu tượng thần Shiva - đấng hủy diệt và tái tạo vũ trụ trong Ấn Độ giáo của vương quốc cổ Chămpa.
Theo truyền thuyết về thần Shiva, vị thần này xuất hiện đầu tiên là một cột lửa hình dương vật. Sau này, con người đã biểu tượng hóa (Linga và Yoni) để thờ thần Shiva, coi Linga là biểu hiện đặc tính dương, Yoni là biểu hiện đặc tính âm của thần. Linga - Yoni kết hợp được coi là biểu tượng sự sáng tạo của thần Shiva.
