Từngày 30/9/2015, khi các đơn vị vũ trang của Nga chính thức triển khai trên lãnhthổ Syria, Nga đã trở thành người chơi đóng vai trò then chốt tại Trung Đông.
Tuy nhiên, sự can thiệp đầu tiên của Nga bên ngoài lãnh thổ của mình kể từ sau cuộcchiến tại Afghanistan vẫn được bao trùm bởi bức màn sương mù.
Không có bất cứ con số nào được đưa ra liên quan tới số lượng binh lính Nga trực tiếp nhận lệnh tới Syria. Cuộc bầu cử Quốc hội diễn ra hôm 18/9/2016 vừa qua tại Nga đã cho chúng ta một sự mường tượng nhất định về vấn đề này.
Theo thông tin của Uỷ ban bầu cử Trung ương (Nga), tại Syria có 4.571 công dân Nga tham gia bỏ phiếu, trong đócó 4.378 người thực hiện nghĩa vụ công dân thông qua các hòm phiếu cơ động được bố trí bên ngoài thủ đô Damascus.
Các chiến dịch trên bộ của Nga cũng không được tiến hành tổng kết đánh giá. Moscow gần như phủ nhận sự hiện diện của các lực lượng bộ binh Nga tại Syria.
Thế nhưng, một số lính bộ binh Nga đã đăng tải trên trang cá nhân những bức ảnh chứng tỏ họ được cử tới Syria, một số còn chụp ngay tại căn cứ không quân Hmeymim.
Bí mật quốc gia
Cái chết của sĩ quan đặc nhiệm Alexandr Prokhorenko hôm 17/3/2016 trong cuộc phối hợp tấn công của lực lượng Nga và Syria để giải phóng thành phố Palmyra là một trong những bằng chứng cho thấy sự hiện diện của các lực lượng trên bộ Nga.
Prokhorenko là người đã yêu cầu Không quân Nga oanh tạc vị trí của mình, chấp nhận hy sinh để tiêu diệt nhóm khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) khi đó đang bao vây anh.
Sau sự hy sinh nổi tiếng này, tướng Nga Alexandr Dvornikov thừanhận: "Tôi sẽ không che giấu rằng, trên lãnh thổ Syria có sự hiện diện của các đơn vị thuộc lực lượng đặc nhiệm của chúng ta".
Hai tháng sau, sĩ quan pháo binh Mikhail Shirokopoyas thiệt mạng khi đoàn xe của anh bất ngờ bị tấn công.
Theo thông tin chính thức, đã có khoảng 19 lính Nga hi sinh tại Syria. Trên thực tế, con số này có lẽ còn nhiều hơn thế.
Quân đội Nga im lặng trước những thông tin về thiệt hại hoặc thừa nhận, nhưng rất muộn. Mọi người chỉ biết tới cái chết của lính đặc nhiệm Fedor Zuravlev khi vợ anh nhận huân chương tại Điện Kremlin hôm 17/3/2016. Người thân của Zuravlev đã nhận được giấy báo tử từ ngày 19/11/2015.
Hôm 12/8/2016, người đứng đầu nước cộng hòa Kabardino-Balkaria thuộc Nga, ông Yury Kokov, thông báo trên trang Instagram cá nhân của mình về cái chết của sĩ quan AskerBizoev.
"Cuộc chiến chống lại chủ nghĩa khủng bố quốc tế mà đất nước chúng ta đang thực hiện, kể cả ở những nơi xa xôi ngoài bờ cõi, đáng tiếc không thể không có những mất mát. Khi thực hiện nhiệm vụ tại nước cộng hòa Ả Rập Syria, công dân thành phố Nartkala, Asker Bizoev đã anh dũng hi sinh vào tháng 5 vừa qua", ông viết.
Trước đó không ai biết về sự việc này. Các gia đình chấp nhận yêu cầu của chính quyền và giữ im lặng.
Vào tháng 5/2015, Tổng thống Vladimir Putin ký sắc lệnh coi những thông tin liên quan đến thiệt hại về người trong quá trình thực hiện các chiến dịch đặc biệt trong thời bình là bí mật quốc gia.
Sự hy sinh của người lính đặc nhiệm Alexandr Prokhorenko đã cho thấy phần nào sự hiện diện của lực lượng bộ binh Nga ở Syria
Những bóng ma chiến tranh
Đằng sau một bí mật có thể là một bí mật khác. Theo thông tin chính thức, thiếu tá Sergei Chupov không thuộc thành phần của lực lượng quân sự Nga tại Syria.
Thế nhưng, theo những chứng cứ mà bạn bè Chupov đăng trên trang cá nhân thì cựu chiến binh từng tham gia cuộc chiến tại Afganistan và Chechnya này phục vụ trong Lữ đoàn 46 Bộ Nội vụ Nga và đã thiệt mạng tại Syria vào tháng 1/2016.
Câu chuyện này có lẽ liên quan tới lực lượng lính đánh thuê người Nga, vốn được báo chí nước này nhắc đến trong các bài viết về sự tồn tại các đội quân tư nhân kiểu "Blackwater" của Mỹ từng hoạt động tại Iraq (theo luật pháp của Nga, các tổ chức kiểu này bị coi là trái phép).
Hồi tháng 3 vừa qua, trang điện tử Fontanka.ru thông báo về sự tồn tại một nhóm vũ trang tham gia vào vụ sáp nhập Crimea năm 2014, còn từ mùa thu năm 2015 thì nhóm này chuyển sang hoạt động tại Syria.
Những lính đánh thuê chuyên nghiệp phần lớn được chỉ huy bởi các cựu sĩ quan, nhiều khả năng, đã được huấn luyện tại căn cứ Molkino của cơ quan Tình báo quân đội Nga đặt tại tỉnh Krasnodarsky krai. Trại huấn luyện mới này hiện có thể nhìn thấy rõ từ vệ tinh. Năm 2014, dữ liệu Google Earth còn chưa hề có trại huấn luyện này.
Trong bài viết đăng tải ngày 25/8/2016 "Những bóng ma chiến tranh: Quân đội tư nhân của Nga xuất hiện tại Syria như thế nào", trang điện tử RBK (Nga) khẳng định, trong các trận chiến tại Syria có sự tham gia của tổng cộng gần 1.000 người đến từ các công ty quân sự tư nhân.
Nguồn tin giấu tên trong Bộ Quốc phòng Nga chia sẻ với RBK về việc có khoảng 27 lính đánh thuê Nga thiệt mạng, trong khi sĩ quan của một trong những công ty nói trên lại tuyên bố rằng, con số này lên tới gần 100.
Trang Fontaka (Nga) khẳng định những người Nga (cùng một vài người Syria) trong bức ảnh này không phải là binh sĩ quân đội Nga mà là lính đánh thuê của công ty Slavonic Corps.
Mật danh "Wagner"
Những công ty kiểu này thường đăng ký tại nước ngoài (lấy ví dụ như Slavonic Corps được đăng ký tại Hồng Kông) và hoạt động tại châu Phi với nhiệm vụ cụ thể là đảm bảo an ninh cho các tàu thuyền gần Somali.
Tại Syria, họ nhận nhiệm vụ bảo vệ các cơ sở dầu mỏ, bao gồm cả ở thành phố Homs và Deir ez-Zor.
Dần dần những nhiệm vụ của một vài người trong số họ được thay đổi, và họ chuyển sang tham gia vào các chiến dịch quân sự. Ở đây thường xuyên xuất hiện một nhóm với tên gọi "nhóm Wagner" (bí danh của người cầm đầu nhóm này, cựu sĩ quan Tình báo quân đội Nga, Dmitri Utkin).
Đứng đằng sau là cả một tổ chức bao gồm 400 người tham gia vào các trận giao tranh ở phía đông Ukraine, đến năm 2015 thì họ chuyển hoạt động tới Syria.
Ở đó, họ tham gia vào trận đánh chiếm thành phố Palmyra. Theo thông tin của RBK, thiếu tá Sergei Chupov được nhắc đến ở trên cũng thuộc nhóm này.
Về phần mình, Bộ Quốc phòng Nga đã im lặng khi nhận được đề nghị giải đáp thông tin trên của tờ Le Monde (Pháp).
Vấn đề sử dụng lính đánh thuê chuyên nghiệp đã được cựu đại biểu Quốc hội Nga, ông Gennady Nosovko công khai lên tiếng: Ông đã 3 lần đề xuất dự thảo luật về "hoạt động bảo vệ-quân sự tư nhân". Lần cuối dự thảo này được xem xét vào tháng 3 và sau đó bị tạm dừng vào ngày 22/6.
"Đây là thị trường lớn đang tồn tại ở Bỉ, Pháp và Mỹ. Tôi khẳng định sự cần thiết phải có bộ luật này, nhưng tạm thời tôi chưa thuyết phục được các đồng nghiệp. Tôi nghĩ rằng ở thượng tầng vẫn chưa 'gật đầu'", ông Nosovkochia sẻ.
Trong dự thảo luật của mình, Nosovko gần như nhắc lại đúng toàn bộ tuyên bố của Vladimir Putin đưa ra về sáng kiến tương tự vào năm 2012 khi ông gọi các công ty quân sự tư nhân là "công cụ để thực hiện các lợi ích quốc gia mà không cần sự can thiệp trực tiếp của quốc gia đó".
Nosovko từng cam kết sẽ tiếp tục "chiến đấu" nếu vẫn được bầu vào Quốc hội Nga nhiệm kỳ tới, tuy nhiên ông đã thất bại và sẽ phải chuyển giao ý tưởng của mình cho người khác.