Mời gọi các nhà khoa học trở về Trung Quốc
Nỗ lực thu hút các nhà khoa học từ các tổ chức danh tiếng của nước ngoài trở về Trung Quốc đã và đang mang lại nhiều lợi ích cho Bắc Kinh trong lĩnh vực quân sự. Có thể nói, theo cách này, Trung Quốc đã nhận được sự hỗ trợ "không hề nhỏ" từ Mỹ.
Những dự án quân sự mà các nhà khoa học đó đã tham gia tại Trung Quốc bao gồm chương trình phát triển vũ khí siêu vượt âm, có khả năng xuyên thủng các hệ thống phòng thủ tên lửa và chương trình thiết kế tàu ngầm mới, có khả năng âm thầm tuần tra dọc bờ tây nước Mỹ.
Thông tin trên do một số nhà nghiên cứu nắm rõ tình hình các chương trình phát triển của Trung Quốc tiết lộ với tờ SCMP (Hồng Kông).
Trong hơn 1 thập kỷ, Trung Quốc đã tăng cường nỗ lực thu hút nhiều nhà khoa học tài năng tại các viện thí nghiệm phụ trách chương trình hạt nhân và nghiên cứu quân sự khác tại Mỹ, cũng như những nhà khoa học làm việc cho NASA và một số công ty quốc phòng như Lockheed Martin Space Systems và Boeing.
Trước khi trở về Trung Quốc, nhiều nhà khoa học đã làm việc tại viện thí nghiệm quốc gia Los Alamos ở New Mexico - nơi cho ra đời bom nguyên tử, viện thí nghiệm quốc gia Lawrence Livermore ở California - đơn vị đóng vai trò quan trọng trong chương trình vũ khí hạt nhân của Mỹ hiện nay, và viện nghiên cứu Không quân tại căn cứ không quân Wright-Patterson, Ohio.
Mặc dù chưa biết cụ thể có bao nhiêu nhà khoa học đã trở về Trung Quốc, song số lượng các nhà khoa học từ Los Alamos chuyển về các trường đại học và viện nghiên cứu của Trung Quốc đã nhiều tới mức người ta gọi họ là "câu lạc bộ Los Alamos".
Viện thí nghiệm Los Alamos đã thuê nhiều nhà khoa học nước ngoài để bù đắp cho tình trạng thiếu hụt tài năng khoa học - kỹ thuật tại Mỹ. Theo website của viện, hơn 4% trong tổng số gần 10.000 nhân viên tại đây là người gốc châu Á.
Ông Wen Ho Lee (bên phải) sau khi bị bắt tại nhà riêng tháng 12/1999.
Năm 1999, Mỹ cáo buộc nhà vật lý học hạt nhân người Mỹ gốc Đài Loan Wen Ho Lee (từng làm việc tại Los Alamos) cung cấp cho Trung Quốc tài liệu thiết kế mẫu đầu đạn hạt nhân tiên tiến nhất của Mỹ.
Cáo buộc này bị bãi bỏ vào năm 2006 do thiếu bằng chứng, song vụ việc đã làm dấy lên mối lo ngại lan rộng trong các nhà khoa học Trung Quốc làm việc tại viện thí nghiệm này.
Bắc Kinh đã tìm cách thu hút các nhà khoa học được đào tạo tại nước ngoài trở về nước từ sau khi thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa năm 1949. Thành công đầu tiên là nhà khoa học Qian Xuesen, người trở về Trung Quốc từ Viện công nghệ Massachusetts năm 1995 để chỉ đạo chương trình nghiên cứu rocket quân sự và không gian của Bắc Kinh.
Bắc Kinh ngày càng tăng cường nỗ lực thu hút các nhà khoa học trong những năm gần đây, sử dụng các biện pháp khích lệ tài chính, đánh vào tinh thần yêu nước, cùng với đó là những lời hứa hẹn về triển vọng công việc tốt hơn. Họ muốn thu hút ngày càng nhiều các nhà khoa học có kinh nghiệm tại nước ngoài để phục vụ các nghiên cứu quốc phòng tại Trung Quốc.
Giáo sư Chen Shiyi
Giáo sư Chen Shiyi là một nhà khoa học tại Los Alamos và sau khi về Trung Quốc, ông đã đóng vai trò quan trọng trong chương trình phát triển phương tiện bay siêu vượt âm của nước này.
Tháng 4 năm ngoái, Trung Quốc đã thử nghiệm phương tiện bay siêu vượt âm, có khả năng di chuyển với tốc độ lên tới 11.000 km/h - khoảng 10 lần vận tốc âm thanh. Tại tốc độ này, nó có thể mang đầu đạn hạt nhân tới bất cứ nơi nào trên trái đất chỉ trong vòng 1 giờ đồng hồ, khiến các hệ thống phòng thủ hiện nay không kịp phản ứng.
Chương trình phát triển vũ khí đòi hỏi phải có các cơ sở thử nghiệm phức tạp, trong đó có các đường hầm gió tốc độ cao. Phòng thí nghiệm của GS Chen đã xây dựng đường hầm gió tốc độ cao đầu tiên tại Trung Quốc.
Ông Chen từng là phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu phi tuyến tại Los Alamos nhưng đã từ bỏ chức vụ này vào năm 1999 và trở về Trung Quốc năm 2001.
Một nhà nghiên cứu giấu tên tại Học viện khoa học Trung Quốc (CAS) cho biết, ông Chen đóng vai trò quan trọng trong việc thuyết phục chính phủ Trung Quốc xây dựng đường hầm gió để phát triển phương tiện siêu vượt âm.
"Tôi không cho rằng ông ấy (GS Chen) mang về bản thiết kế đường hầm gió hay phương tiện siêu vượt âm từ Los Alamos.
Nghiên cứu của ông Chen tại đó chủ yếu là lý thuyết, tập trung giải quyết các vấn đề khoa học nhiều hơn là đi sâu vào chi tiết kỹ thuật. Tuy nhiên, có lẽ ông ấy đã quan sát hoặc nghe thấy người ta nói về chúng, chính điều đó đã thúc đẩy ông Chen đưa ra đề nghị chắc chắn với chính phủ sau khi trở về Trung Quốc".
Khi đường hầm gió siêu vượt âm được tuyên bố hoàn thiện vào năm 2010, nó trở thành công trình thứ 3 trên thế giới và công trình duy nhất hoạt động bên ngoài nước Mỹ.
Năm 2015, chính phủ Trung Quốc đề cử giáo sư Chen, khi đó là phó chủ tịch trường Đại học Peking, dẫn dắt trường Đại học Khoa học và Công nghệ phía nam (SUSTech), với sứ mệnh đầy tham vọng là biến ngôi trường nghiên cứu trẻ tuổi này trở thành "Đại học Standford" của Trung Quốc.
Đại học Khoa học và Công nghệ phía nam (SUSTech) Trung Quốc
Một trong những điều đầu tiên mà ông Chen thực hiện là thành lập câu lạc bộ Los Alamos. Hiện câu lạc bộ này đang phát triển nhanh chóng tại các viện nghiên cứu hàng đầu ở Trung Quốc, bao gồm Đại học Peking, Tsinghua, CAS, Đại học khoa học và công nghệ Trung Quốc, viện công nghệ Harbin và Đại học Fudan.
Tiến sĩ Zhao Yusheng, từng là nhà khoa học cấp cao và chủ nhiệm nhóm nghiên cứu tại Trung tâm khoa học neutron Los Alamos, đã tham gia SUSTech với vai trò giáo sư vật lý năm 2015 và giám sát kế hoạch phát triển của trường đại học với tư cách là giám đốc nghiên cứu.
Trong khi đó, tiến sĩ Wang Xianglin đã rời khỏi Los Alamos vào tháng 9 năm ngoái và trở thành giáo sư đầu ngành của khoa hóa học, Đại học SUSTech.
Tiến sĩ Wang đã công tác hơn 19 năm tại Los Alamos, từ nghiên cứu sinh sau tiến sĩ trở thành giám đốc dự án của phòng hóa học. Tại đây, Wang đã phát triển một số loại vật liệu mới dành cho các ứng dụng an ninh như thiết bị lưu trữ năng lượng và các cảm biến sinh học.
Wang đã giành được nhiều giải thưởng cho các nghiên cứu của mình và trở thành chuyên gia cho Trung tâm Phân tích Dữ liệu An ninh Quốc gia của Bộ Quốc phòng Mỹ năm 2015.
Tiến sĩ Shan Xiaowen, chủ nghiệm khoa cơ khí và kỹ thuật hàng không vũ trụ tại Đại học SUSTech, là một cựu thành viên của Los Alamos. Shan cũng đồng thời là nhà khoa học cấp cao tham gia vào chương trình phát triển máy bay chở khách đầu tiên của Trung Quốc - chiếc C919.
Danh sách các nhà khoa học này còn có Tiến sĩ He Guowei, chuyên gia nghiên cứu tại Viện Cơ khí của CAS. He rời Los Alamos không bao lâu sau GS Chen. Hiện nay, nhóm của He đang phát triển các mô hình máy tính phục vụ chương trình phát triển tàu ngầm.
Đột phá gần đây cho phép họ dự đoán dòng chảy rối do tàu ngầm tạo ra một cách nhanh chóng và chính xác hơn. Công nghệ này sẽ cho phép Trung Quốc chế tạo các tàu ngầm êm ái hơn và có khả năng phát hiện tàu ngầm nước ngoài tốt hơn.
Tuy nhiên, không phải nhà khoa học nào trở về từ Los Alamos cũng tham gia vào các nghiên cứu quân sự.
Li Ning, chủ nhiệm khoa tại trường nghiên cứu năng lượng - Đại học Xiamen, từng là chuyên gia vật lý hạt nhân tại Los Alamos trong những năm 1990. Hiện nay, Li là nhà họa học hàng đầu tham gia vào chương trình phát triển nhà máy điện hạt nhân sạch thế hệ mới, đảm bảo an toàn và hiệu quả cao tại Trung Quốc.
Tiến sĩ Hang Wei, từng công tác tại Los Alamos 8 năm, đã trở thành giáo sư hóa học tại Đại học Xiamen năm 2005. Hang cho biết, việc các nhà khoa học trở về Trung Quốc "chỉ là một công việc" và điều này không nên bị xem là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia Mỹ.
"Khi tôi còn ở đó, có tới hàng trăm nhà khoa học Trung Quốc làm việc tại Los Alamos. Phần lớn chúng tôi là người ngoại quốc. Chúng tôi không phải là công dân Mỹ.
Chứng chỉ an ninh của chúng tôi là cấp thấp nhất. Los Alamos vận hành một trong những hệ thống an ninh tinh vi nhất thế giới. Chúng tôi không có quyền tiếp cận các bí mật quân sự" - Tiến sĩ Hang cho hay.
Tuy nhiên, Hang cũng thừa nhận rằng nghiên cứu của ông và các nhà học Trung Quốc khác đều mang lại các ứng dụng trong cả lĩnh vực dân sự và quân sự.
Mỹ bất lực
Một chuyên gia an ninh quốc gia cho hay, chính phủ Mỹ cũng biết về tình hình chảy máu chất xám nhưng họ không thể làm được gì nhiều bởi các nhà khoa học có quyền tự do chọn lựa họ sẽ làm việc ở đâu và cho ai.
"Thậm chí cả ông Trump cũng không làm được gì nhiều. Nếu ông ta cấm các nhà khoa học nước ngoài thì các viện nghiên cứu của Mỹ sẽ đóng cửa ngay lập tức, bởi không có nhiều người Mỹ muốn trở thành các nhà khoa học" - Tiến sĩ Hang nói.
James Andrew Lewis, phó chủ tich Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược tại Washington cho biết, các nhà khoa học Trung Quốc là mục tiêu tuyển dụng gián điệp của Trung Quốc và điều này cần phải được để mắt đến nhiều hơn nữa.
Theo ông Lewis, thành công của Trung Quốc trong việc thu hút các nhà khoa học trở về nước cũng có thể bị thay đổi.
"Nhiều người trở về và sau đó lại ra đi, cũng giống như lý do mà rất nhiều người giàu Trung quốc mua nhà ở nước ngoài - Vancouver hoặc Sydney đều đẹp hơn Bắc Kinh.
Nếu họ không làm việc trong ngành khoa học thì có rất ít nguy cơ về an ninh. Đây là chuyện bình thường và cộng động khoa học là cộng đồng quốc tế. Nếu họ làm việc trong lĩnh vực vũ khí thì sẽ có rủi ro, song thường thì người nước ngoài không được phép tiếp cận các chương trình này" - ông Lewis cho hay.