Nhà thơ Nguyễn Duy nói về bài thơ của mình vào đề Văn

VIẾT THỊNH |

Tác giả bài thơ được đưa vào đề thi môn Văn THPT quốc gia sáng nay (25-6) cho rằng học sinh phải làm quen dần với những đề thi hạng nặng, đòi hỏi sự vượt khó.

Chiều 25-6, trao đổi với chúng tôi về việc một đoạn trích trong bài thơ "Đánh thức tiềm lực" vừa xuất hiện trong đề thi môn Ngữ văn kì thi THPT quốc gia 2018, nhà thơ Nguyễn Duy rất vui mừng.

Tuy nhiên, ông bày tỏ: “Đúng là bài thơ đưa vào đề Văn cho học sinh phổ thông là khó , mà đưa vào cả bài càng khó nữa. Nó rộng lớn và nặng nề lắm. Gọi là thơ hạng nặng.

Nhưng cũng phải tập cho các em làm quen với cái khó đi. Bởi từ xưa đến nay đề thi Văn toàn anh hùng cách mạng với mây gió trăng hoa tuyết núi sông… thì nó nhẹ nhàng, làng nước quê hương”.

Nhà thơ cũng nêu quan điểm, bây giờ đề thi Văn nên mở như thế, tập dần cho các em làm quen với cái khó, vượt khó. “Nhưng cái khó ở đây là đột ngột, từ trước tới nay chẳng ai đưa thể loại này vào đề thi Văn trong nhà trường.

Trong sách giáo khoa cũng chưa dạy bài thơ này bao giờ. Cho nên, cần tập dần cho các em quen. Các đề thi thế này nên đưa vào chương trình của nhà trường. Rất nên, rất cần thiết”, ông bày tỏ.

Nói rõ thêm về chữ dùng "tiềm lực", ông lý giải: “Thời đó, cuối những năm 70 đầu những năm 80, các nhà lãnh đạo của nước mình hay dùng từ này lắm.

Đất nước giàu, đẹp, tiềm năng, tiềm lực… nhưng đang ngủ mê, ngủ mệt… nên tôi làm bài thơ này. Giàu "tiềm lực" nhưng phải thức dậy cơ, muốn thức dậy thì phải đánh thức”.

Ngày hôm nay (25-6), trong môn thi ngữ văn THPT Quốc gia 2018 có đưa nội dung "đánh thức tiềm lực đất nước" với câu hỏi yêu cầu thí sinh viết cảm nhận, suy nghĩ về việc " đánh thức tiềm lực đất nước" của mỗi cá nhân trong cuộc sống hiện nay.

Đánh Thức Tiềm Lực

Tiễn đưa anh S.D. đi làm kinh tế

Hãy thức dậy, đất đai!

cho áo em tôi không còn vá vai

cho phần gạo mỗi nhà không còn thay bằng ngô, khoai, sắn...

xin bắt đầu từ cơm no, áo ấm

rồi thì đi xa hơn - đẹp, và giàu, và sung sướng hơn

Khoáng sản tiềm tàng trong ruột núi non

châu báu vô biên dưới thềm lục địa

rừng đại ngàn bạc vàng là thế

phù sa muôn đời như sữa mẹ

sông giàu đằng sông và bể giàu đằng bể

còn mặt đất hôm nay thì em nghĩ thế nào?

lòng đất rất giàu, mặt đất cứ nghèo sao?

***

Lúc này ta làm thơ cho nhau

đưa đẩy mà chi mấy lời ngọt lạt

ta ca hát quá nhiều về tiềm lực

tiềm lực còn ngủ yên...

***

Tôi lớn lên bên bờ bãi sông Hồng

trong màu mỡ phù sa máu loãng

giặc giã từ con châu chấu, con cào cào

mương máng, đê điều ngổn ngang chiến hào

trang sử đất ngoằn ngoèo trận mạc

giọt mồ hôi nào có gì to tát

bao nhiêu đời mặn chát các dòng sông

bao nhiêu thời vỡ đê trắng đất mất đồng

thuyền vỏ trấu mỏng manh ba chìm bảy nổi

khúc dân ca cũng bèo dạt mây trôi

hột gạo nõn nà hao gầy đi vì thiên tai

đói thâm niên

đói truyền đời

điệu múa cổ cũng chậm buồn như đói...

***

Tôi đã qua những chặng đường miền Trung bỏng rát và dai dẳng

một bên là Trường-Sơn-cây-xanh

bên còn lại Trường-Sơn-cát-trắng

đồng bằng hình lá lúa gầy nhẳng

cơn bão chưa qua, hạn hán đổ tới rồi

ngọn cỏ nhọn thành gai mà trốn không khỏi úa

đất nứt nẻ ngỡ da người nứt nẻ

cơn gió Lào rát ruột lắm em ơi!

Hạt giống ở đây chết đi sống lại

hạt gạo kết tinh như hạt muối

cây lúa đứng lên cũng đạp đất đội trời

***

Tôi về quê em - châu thổ sáng ngời

sông Cửu Long giãn mình ra biển

đất cuồn cuộn sinh sôi và dịch chuyển

cây mắm cây tràm lặn lội mở đường đi

Đất tân sinh ngỡ ngọt ngào trên mặt

lòng còn chát chua nào mặn nào phèn

má sung sức và ba cường tráng thế

man mác âu sầu trong câu hát ru em

Đã qua đi những huyền thoại cũ mèm

những đồng lúa ma không trồng mà gặt

những ruộng cá không nuôi mà sẵn bắt

những ghểnh cẳng, vuốt râu mà làm chơi ăn thật

miếng ăn nào không nước mắt mồ hôi!

Ruộng bát ngát đó thôi, và gạo đắt đó thôi

đất ghiền phân vô cơ như người ghiền á phiện

con rầy nâu khoét rỗng cả mùa màng

thóc bỏ mục ngoài mưa thiếu xăng dầu vận chuyển

phà Cần Thơ lê lết người ăn xin

cây đàn hát rong não nề câu vọng cổ

quán nhậu lai rai - nơi thừa thiếu trốn tìm

***

Này, đất nước của ba miền cày ruộng

chưa đủ no cho đều khắp ba miền

ta ca hát quá nhiều về tiềm lực

tiềm lực còn ngủ yên...

***

Lúc này tôi làm thơ tặng em

em có nghĩ tôi là đồ vô dụng?

vô dụng lấy đi của cuộc sống những gì

và trả lại được gì cho cuộc sống?

Em có nghĩ tôi là con chích choè ăn và gại mỏ?

Em có nghĩ tôi là tay chuyên sản xuất hàng giả?

Em có nghĩ tôi là kẻ thợ chữ đục đẽo nát cả giấy

múa võ bán cao trên trang viết mong manh?

tình nghĩa nhập nhằng với cái hư danh

tờ giấy chép văn thành tờ giấy bạc

Em có nghĩ...

mà thôi!

***

Xin em nhìn kia – người cuốc đất

(tôi cũng từng chai tay cuốc đất)

cái cuốc theo ta đời này, đời khác

lưỡi cuốc nhỏ nhoi liếm sạch cánh đồng rồi

dướn mình cao

chĩa cuốc lên trời

bổ xuống đánh phập

đẹp lắm chứ cái tạo hình cuốc đất!

Xin em nhìn - người gánh phân, gánh thóc

(tôi cũng từng mòn vai gánh phân, gánh thóc)

kẽo kẹt hai vai một nhịp cầu vồng

đẹp lắm chứ cái tạo hình gồng gánh!

Những cái đẹp thế kia... em có chạnh lòng không?

cái đẹp gợi về thuở ngày xưa ngày xửa

nhịp theo tiết tấu chậm buồn

cái đẹp ấy lẽ ra không nên tồn tại nữa!

Em có chạnh lòng chăng

giữa thành phố huy hoàng bạt ngàn quán nhậu

bỗng hiện lù lù cái xe hơi chạy than

vệt than rơi toé lửa mặt đường

Em có chạnh lòng chăng

xích lô đạp càng ngày càng nghênh ngang

xích lô máy và xe lam chạy dầu vừa nã đại liên vừa phun khói độc

người đi bộ vừa đi vừa nghĩ về tiềm lực

tiềm lực còn ngủ yên...

***

Tôi trót sinh ra nơi làng quê nghèo

quen cái thói hay nói về gian khổ

dễ chạnh lòng trước cảnh thương tâm

Làng tôi xưa toàn nhà tranh vách đất

bãi tha ma không một cái mả xây

mùa gặt hái rơm nhiều, thóc ít

lũ trẻ chúng tôi vầy đất tối ngày

Thuở tới trường cũng đầu trần chân đất

chữ viết loằng ngoằng củ sắn ngọn khoai

thầy giáo giảng rằng

nước ta giàu lắm!...

lớp lớp trẻ con cứ thế học thuộc bài

***

Lúc này

tôi và em không còn là lũ trẻ con nữa

ta biết buồn để biết lạc quan

và, để nhắn lại sau ta cho lớp lớp trẻ con

(dù sau này dầu mỏ đã phun lên

quặng bô-xít cao nguyên đã thành nồi thành soong

thành tàu bay hay tàu vũ trụ...

dù sau này có như thế... như thế... đi nữa

thì chúng ta vẫn cứ nên nhắn lại)

rằng

đừng quên đất nước mình nghèo!

Lúc này

tôi và em không còn là lũ trẻ con nữa

tuổi thanh xuân trọn vẹn cuộc chiến tranh

sau lưng ta là kỷ niệm bi tráng

trước mặt ta vẫn con đường gập ghềnh

vẫn trang trọng tấm lòng trung thực

dù có thể lỗi lầm – làm thế nào mà biết trước

dù có sao thì cũng phải chân thành

Xưa mẹ ru ta ngủ yên lành

để khôn lớn ta hát bài đánh thức

có lẽ nào người lớn cứ ru nhau

ru tiềm lực ngủ vùi trong thớ thịt

***

Tiềm lực còn ngủ yên

trong quả tim mắc bệnh đập cầm chừng

Tiềm lực còn ngủ yên

trong bộ óc mang khối u tự mãn

Tiềm lực còn ngủ yên

trong con mắt lờ đờ thuỷ tinh thể

Tiềm lực còn ngủ yên

trong lỗ tai viêm chai màng nhĩ

Tiềm lực còn ngủ yên

trong ống mũi khò khè không nhận biết mùi thơm

Tiềm lực còn ngủ yên

trong lớp da biếng lười cảm giác

Năng động lên nào

từ mỗi tế bào, từ mỗi giác quan

cố nhiên cần lưu ý tính năng động của cái lưỡi

***

Cần lưu ý

lời nói thật thà có thể bị buộc tội

lời nịnh hót dối lừa có thể được tuyên dương

đạo đức giả có thể thành dịch tả

lòng tốt lơ ngơ có thể lạc đường

Cần lưu ý

có cái miệng làm chức năng cái bẫy

sau nụ cười là lởm chởm răng cưa

có cái môi mỏng rát hơn lá mía

hôn má bên này bật máu má bên kia

có trận đánh úp nhau bằng chữ nghĩa

khái niệm bắn ra không biết lối thu về

Cần lưu ý

có lắm sự nhân danh lạ lắm

mượn áo thánh thần che lốt ma ranh

nhân danh thiện tâm làm điều ác đức

rao vị nhân sinh để bán món vị mình

Cần lưu ý

có lắm nghề lạ lắm

nghề mánh mung cứa cổ bóp hầu nhau

nghề chửi đổng, nghề ngổi lê, nghề vu cáo

nghề ăn cắp lòng tin và chẹt họng đồng bào

có cả nghề siêu nghề gọi là nghề không làm gì cả

thọc gậy bánh xe cũng một thứ nghề...

Bộ sưu tập những điều ngang trái ấy

phù chú ma tà ru tiềm lực ngủ mê

***

Tôi muốn được làm tiếng hát của em

tiếng trong sáng của nắng và gió

tiếng chát chúa của máy và búa

tiếng dẻo dai đòn gánh nghiến trên vai

tiếng trần trụi của lưỡi cuốc

lang thang

khắp đất nước

hát bài hát

ĐÁNH THỨC TIỀM LỰC...

TP.HCM, 1980-1982 (Nguồn: Nguyễn Duy, Mẹ và Em, NXB Thanh Hoá, 1987)

Đường dây nóng: 0943 113 999

Soha
Báo lỗi cho Soha

*Vui lòng nhập đủ thông tin email hoặc số điện thoại