Nguy cơ chạy đua vũ trang ở châu Á vượt tầm kiểm soát

Ở một góc là Mỹ cùng các đồng minh Nhật Bản và Hàn Quốc. Ở một góc khác, Trung Quốc và đối tác Nga. Và ở góc ba là Triều Tiên.

Với việc mỗi nước đều muốn đi trước những nước khác một bước, tất cả đều bị cuốn vào một vòng luẩn quẩn đang vượt khỏi tầm kiểm soát. Rốt cuộc, sự răn đe của người này là sự leo thang của người khác.

Ankit Panda, một chuyên gia chính sách hạt nhân tại Quỹ Carnegie vì hòa bình quốc tế, nói với CNN : “Chúng ta sẽ tiếp tục chứng kiến những động lực này ở Đông Á, nơi chúng ta không có biện pháp kiềm chế, chúng ta không kiểm soát được vũ khí”.

Chuyến thăm của các nhà lãnh đạo Nhật Bản tới Washington trong tuần qua soi rọi vấn đề này.

Hôm 13/1, vừa mới có cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã bày tỏ quan ngại về các hoạt động quân sự của Trung Quốc ở Biển Hoa Đông và về việc tên lửa đạn đạo phóng qua Đài Loan (Trung Quốc) rơi xuống vùng biển gần Nhật Bản vào tháng 8/2022.

Thủ tướng Kishida cảnh báo Bắc Kinh không nên cố gắng “thay đổi trật tự quốc tế” và cho rằng Nhật Bản, Mỹ và châu Âu phải đoàn kết chống lại Trung Quốc. Tuyên bố của ông được đưa ra chỉ vài ngày sau khi các bộ trưởng Mỹ và Nhật Bản bày tỏ quan ngại về “việc mở rộng liên tục và tăng tốc kho vũ khí hạt nhân (của Trung Quốc)”.

Tuy nhiên, Triều Tiên và Trung Quốc cho rằng, chính Nhật Bản mới là nước gây hấn. Tokyo gần đây cam kết tăng gấp đôi chi tiêu quốc phòng, đồng thời mua vũ khí có khả năng tấn công các mục tiêu bên trong lãnh thổ Trung Quốc và Triều Tiên.

Vài ngày trước, Mỹ công bố kế hoạch triển khai thủy quân lục chiến trên các đảo phía nam của Nhật Bản, bao gồm tên lửa chống hạm di động đời mới, nhằm ngăn chặn bất kỳ cuộc tấn công đầu tiên nào từ Bắc Kinh.

Với Mỹ và Nhật Bản, những động thái như vậy là để răn đe; nhưng với Bắc Kinh, đó là leo thang.

Đào bới quá khứ

Trung Quốc tuyên bố lo ngại của họ dựa trên những lý do lịch sử. Bắc Kinh nói rằng họ lo ngại Tokyo đang quay trở lại chủ nghĩa bành trướng quân sự thời kỳ Thế chiến thứ hai, khi các lực lượng Nhật Bản kiểm soát những vùng rộng lớn ở châu Á và Trung Quốc phải chịu tổn thất.

Khoảng 14 triệu người Trung Quốc thiệt mạng và 100 triệu người trở thành dân tị nạn trong tám năm xung đột với Nhật Bản từ 1937 đến 1945.

Bắc Kinh khẳng định, các kế hoạch, bao gồm việc Nhật Bản mua vũ khí “phản công” tầm xa như tên lửa Tomahawk có thể tấn công các căn cứ sâu trong đất liền Trung Quốc, cho thấy Tokyo một lần nữa đe dọa hòa bình ở Đông Á.

Nhưng giới quan sát nghi ngờ Trung Quốc có động cơ thứ hai trong việc khơi gợi những vết thương lịch sử. Đó là khiến nước ngoài xao lãng, không để ý tới việc Bắc Kinh củng cố, phát triển quân đội.

Giới quan sát chỉ ra rằng, ngay cả khi Bắc Kinh mạnh mẽ bác bỏ những lo ngại của Mỹ và Nhật Bản về sức mạnh quân sự đang phát triển của Trung Quốc, họ vẫn đang phát triển lực lượng hải quân và không quân ở các khu vực gần Nhật Bản, củng cố yêu sách chủ quyền đối với nhóm đảo Senkaku/Điếu Ngư (hiện do Tokyo quản lý).

Cuối tháng 12/2022, Nhật Bản thông báo, các tàu của Trung Quốc xuất hiện ở khu vực tiếp giáp xung quanh Senkaku/Điếu Ngư trong 334 ngày của năm 2022, nhiều nhất kể từ năm 2012 khi Tokyo mua lại một số đảo từ một chủ đất tư nhân Nhật Bản.

Từ ngày 22-25/12/2022, các tàu của Trung Quốc có gần 73 giờ liên tục xuất hiện trong vùng biển quanh Senkaku/Điếu Ngư. Đây là thời gian xâm phạm lâu nhất kể từ năm 2012, Tokyo thông báo.

Trung Quốc cũng tăng cường quan hệ đối tác với Nga. Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã thể hiện sự thân thiết của họ trong những năm qua.

Và Nga đã thể hiện khả năng quân sự của mình ở Thái Bình Dương. Hồi tháng 12/2022, các tàu chiến của Nga tham gia cùng các tàu chiến, máy bay Trung Quốc trong cuộc tập trận bắn đạn thật kéo dài một tuần ở Biển Hoa Đông.

Sự mạnh bạo, quyết đoán của Bắc Kinh đặc biệt dễ thấy khi nói đến Đài Loan (Trung Quốc). Ông Tập đã từ chối loại trừ việc sử dụng vũ lực quân sự để đưa hòn đảo này về dưới sự kiểm soát của Bắc Kinh.

Bắc Kinh đã gia tăng các hoạt động quân sự xung quanh Đài Loan (Trung Quốc), đặc biệt kể từ chuyến thăm hòn đảo này hồi tháng 8/2022 của Chủ tịch Hạ viện Mỹ lúc bấy giờ là bà Nancy Pelosi.

Những ngày sau chuyến thăm của bà Pelosi, Bắc Kinh tổ chức nhiều cuộc tập trận quân sự chưa từng có xung quanh Đài Loan (Trung Quốc), bắn nhiều tên lửa gần vùng biển của mình và điều máy bay chiến đấu đến quấy rối hòn đảo.

Mới tuần trước, Trung Quốc phái 28 máy bay chiến đấu qua đường trung tuyến của eo biển Đài Loan, bao gồm máy bay chiến đấu J-10, J-11, J-16 và Su-30, máy bay ném bom H-6, ba máy bay không người lái và một máy bay trinh sát và cảnh báo sớm. Cuộc tập trận đó tương tự đợt diễn tập dịp Giáng sinh, khi quân đội Trung Quốc điều 47 máy bay qua đường trung tuyến.

Trước những hành động như vậy, quyết tâm của Mỹ vẫn mạnh mẽ. Washington tiếp tục phê duyệt danh sách dài về vũ khí, khí tài bán cho Đài Loan (Trung Quốc), phù hợp với các nghĩa vụ của mình theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan.

Leo thang hạt nhân của Triều Tiên

Cách Đài Loan (Trung Quốc) hàng nghìn dặm về phía Bắc, hợp tác trên bán đảo Triều Tiên là một tia sáng yếu ớt và mờ nhạt.

Nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un kêu gọi “tăng theo cấp số nhân” kho vũ khí hạt nhân của nước mình, bắt đầu từ năm 2023, và đang xây dựng một đội gồm các bệ phóng tên lửa di động siêu lớn có thể tấn công bất kỳ điểm nào ở Hàn Quốc bằng đầu đạn hạt nhân.

Trong một báo cáo hôm 12/1, Viện Phân tích quốc phòng Hàn Quốc (KIDA) cho rằng, kế hoạch của ông Kim có thể sẽ tăng đầu đạn hạt nhân lên 300 trong những năm tới.

Đó là một bước tiến lớn so với năm 2022, khi Viện Nghiên cứu Hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) ước tính, Triều Tiên có 20 vũ khí hạt nhân đã lắp ráp xong và đủ vật liệu phân hạch để phát triển tổng cộng 55 vũ khí.

Ba trăm đầu đạn hạt nhân sẽ giúp Triều Tiên vượt qua các quốc gia hạt nhân lâu đời là Pháp và Anh và chỉ đứng sau Nga, Mỹ và Trung Quốc trên bảng xếp hạng kho dự trữ hạt nhân của SIPRI.

Một viễn cảnh như vậy khiến Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol thề sẽ xây dựng quân đội của riêng mình. “Việc xây dựng vững chắc năng lực quân sự cho phép chúng ta đánh trả gấp 100 lần hoặc 1.000 lần nếu chúng ta bị tấn công là phương pháp quan trọng nhất để ngăn chặn các cuộc tấn công”, Yonhap dẫn tuyên bố mà Tổng thống Yoon đưa ra trong tuần.

Tổng thống Yoon thậm chí còn nêu ra viễn cảnh Hàn Quốc xây dựng kho vũ khí hạt nhân của riêng mình, gợi ý rằng đất nước của ông có thể “ triển khai vũ khí hạt nhân chiến thuật hoặc sở hữu vũ khí hạt nhân của riêng mình”.

Ý nghĩ về việc bán đảo Triều Tiên có nhiều vũ khí hạt nhân hơn là điều mà các nhà lãnh đạo Mỹ hết sức cảnh giác - ngay cả khi những vũ khí đó thuộc về một đồng minh. Phát triển vũ khí hạt nhân cũng đồng nghĩa với việc Hàn Quốc sẽ vi phạm Tuyên bố chung năm 1992 về phi hạt nhân hoá bán đảo Triều Tiên.

Vì vậy, để đảm bảo với đồng minh của mình, Mỹ đã nói rõ rằng sự hậu thuẫn của Washington đối với Seoul là cứng như thép và tất cả các tài sản quân sự của Mỹ đều sẵn sàng để bảo vệ Hàn Quốc.

“Mỹ sẽ không ngần ngại thực hiện cam kết răn đe mở rộng của mình đối với Hàn Quốc bằng cách sử dụng toàn bộ khả năng phòng thủ của Mỹ và khả năng đó mở rộng sang phòng thủ hạt nhân, phòng thủ thông thường và tên lửa”, Đô đốc Mike Gilday, người đứng đầu các hoạt động hải quân, phát biểu tại một diễn đàn trực tuyến của Viện Nghiên cứu Corean-Mỹ (ICAS) hôm 12/1.

Ông Gilday nêu một ví dụ về sự hỗ trợ của Mỹ đối với Hàn Quốc là chuyến thăm của một tàu sân bay Mỹ tới cảng Busan của Hàn Quốc vào năm ngoái. Nhưng đó chỉ là màn phô diễn một trong những tàu chiến mạnh nhất của Washington ở sân sau của Triều Tiên mà Bình Nhưỡng coi là một mối đe dọa.

Và cứ thế vòng xoáy tiếp tục. Tuy nhiên, khi cuộc chạy đua vũ trang ở châu Á tăng tốc, một điều trở nên rõ ràng là Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ tham gia với tư cách là một tập thể, thay vì các cá nhân đơn lẻ.

Sự hiện diện của Thủ tướng Kishida và các nhà lãnh đạo Nhật Bản khác ở Washington trong tuần vừa qua đã cung cấp nhiều bằng chứng trực quan về điều đó.

“Làm việc cùng nhau càng chặt chẽ, chúng ta càng trở nên mạnh mẽ hơn”, Đô đốc Gilday nói về sự hợp tác ba bên trong bài phát biểu trước ICAS. “Hy vọng điều đó sẽ thuyết phục mọi đối thủ tiềm tàng rằng không đáng để hành động”.

Sự kiên trì, kiên định là cần thiết khi đối mặt áp lực không ngừng từ các đối thủ, ông nói.