Máy bay chiến đấu của Pháp (bên trái) và hai chiếc MiG-29 của Ba Lan bay trên căn cứ không quân ở Malbork, Ba Lan. Ảnh; AFP/GETTY IMAGES
Khi Ba Lan và Slovakia công bố kế hoạch tặng tới 30 máy bay chiến đấu MiG cho Ukraine, hành động này được ca ngợi là một bước đột phá trong việc cung cấp cho Kiev loại vũ khí tinh vi hơn bao giờ hết và là dấu hiệu cho thấy các quốc gia Đông Âu đang tỏ ra táo bạo hơn so với Mỹ hay Tây Âu trong ủng hộ Ukraine.
Đối với các phi công Ukraine, MiG-29 do Liên Xô thiết kế là một "người bạn cũ" - một loại máy bay chiến đấu thiếu "hào quang" và những năng lực tiên tiến của các máy bay phản lực mới hơn, nhưng dù sao cũng đóng một vai trò quan trọng.
Moonfish, biệt danh của một phi công người Ukraine đã thực hiện gần 60 lần xuất kích đều bằng MiG-29 và đã có lần chiếc chiến đấu cơ này giúp anh thoát khỏi nguy hiểm từ tên lửa của Nga.
Nhưng khi các lực lượng Ukraine chuẩn bị phát động một cuộc phản công nhằm đánh bật lực lượng Nga khỏi các vùng lãnh thổ ở phía Đông và phía Nam đất nước, "người bạn cũ" có thể là không đủ.
Chính các binh sĩ và chuyên gia quân sự Ukraine cũng nói rằng những chiếc máy bay được viện trợ sẽ không thể thay đổi cuộc chơi.
Giới chức và chuyên gia Ukraine cho biết MiG-29 - loại chiến đấu cơ đi vào hoạt động từ đầu những năm 1980 và sau đó được nâng cấp để đáp ứng các yêu cầu chiến trường hiện đại - bị "lép vế" khi so sánh với các loại máy bay khác của Nga, vốn được trang bị hệ thống tên lửa và radar mới hơn.
Những yếu kém về năng lực không quân chỉ ra những hạn chế tổng thể trong kế hoạch chiến đấu của Kiev và làm phức tạp khả năng thực hiện cuộc phản công được chờ đợi từ lâu của họ.
Máy bay MiG-29 của Không quân Ba Lan tham gia tập trận chung NATO phía trên Căn cứ không quân Lask ở Ba Lan, ngày 12/10/2022. Ảnh: Getty Images
Kể từ khi Nga bắt đầu tấn công Ukraine vào tháng 2/2022, các phi công và lực lượng phòng không Ukraine đã tiến hành một cuộc chiến bất cân xứng chống lại cuộc tấn công đường không dữ dội hơn và tiên tiến hơn của Nga, dẫn đến thế giằng co, bế tắc trên không phận Ukraine. Sự bế tắc đó dường như sẽ tiếp tục, ngay cả khi có thêm nhiều máy bay MiG đến Ukraine.
Đầu tháng này, Đức đã cho phép Ba Lan gửi tới Ukraine 5 chiếc MiG-29, từng thuộc về không quân Đông Đức trong Chiến tranh Lạnh. Luật pháp Đức yêu cầu bất kỳ hoạt động xuất khẩu vũ khí nào do Đức sản xuất, dù từ nước khác, đều phải được Berlin chấp thuận.
Ba Lan và Slovakia ban đầu định gửi MiG đến Kiev ngay từ đầu cuộc chiến nhưng đã phải hủy bỏ kế hoạch. Sau đó, vào tháng trước, hai quốc gia này cho biết họ lại đang xúc tiến kế hoạch gửi máy bay. Các máy bay MiG của Slovakia đã bay đến Ukraine, và các máy bay của Ba Lan đang được tháo dỡ để đưa vào bằng đường bộ, theo một quan chức Ukraine giấu tên.
Justin Bronk, một nhà nghiên cứu cấp cao và chuyên gia hàng không quân sự tại Viện Các lực lượng Thống nhất Hoàng gia ở London, cho biết: “Người Ukraine đã thể hiện ở Kharkiv và Kherson, và trước đó là trận chiến ở Kiev, bạn có thể giành chiến thắng trong các trận chiến và các cuộc chiến tranh mà không cần ưu thế trên không”.
Để các lực lượng Ukraine chiếm ưu thế, ông Bronk cho biết họ cần duy trì thế đối đầu này. Ông nói: “Nga có rất nhiều hỏa lực mà họ có thể sử dụng từ trên không, nếu họ được trao cơ hội để làm như vậy".
Nhưng các tài liệu tình báo của Mỹ bị rò rỉ chỉ ra rằng việc duy trì thế đối đầu sẽ không dễ dàng đối với Ukraine. Theo nguồn tin tình báo từ thông tin mật bị rò rỉ trên nền tảng xã hội Discord, nguồn cung cấp đạn dược cho các hệ thống phòng không chính của Ukraine đang ở mức thấp đáng báo động.
Và mới đây, vụ tấn công tên lửa của Nga ngày 28/4 cho thấy nhu cầu cấp thiết của hệ thống phòng không Ukraine. Bộ Nội vụ Ukraine thông báo rằng một tên lửa đã tấn công một tòa nhà chung cư ở trung tâm thành phố Uman khiến ít nhất 20 người thiệt mạng. Lực lượng vũ trang Ukraine cho biết họ đã đánh chặn 21 tên lửa hành trình của Nga.
Hai máy bay chiến đấu MiG-29 tham gia cuộc tập trận của NATO gần căn cứ không quân ở Lask, Ba Lan, vào tháng 10/2022. Ảnh: AFP/Getty Images
“Điều quan trọng là liệu Ukraine có thể tiếp tục ngăn chặn ưu thế trên không của Nga trên chiến trường hay không", chuyên gia Bronk nói. "Nếu không thể, mọi thứ có thể sẽ trở nên rất, rất khó khăn cho Ukraine".
Trong bối cảnh đó, nhiều máy bay MiG hơn không phải là giải pháp cho các vấn đề tiền tuyến của Ukraine.
“Radar của MiG không hoạt động xa, tên lửa của chúng không phóng được xa", phát ngôn viên của lực lượng không quân Ukraine, ông Yuriy Ihnat thừa nhận, và kêu gọi: “Chúng tôi cần những thế hệ máy bay mới, hiện đại".
Các quan chức Ukraine đã đặt hy vọng vào việc các quan chức phương Tây nhượng bộ và đồng ý cung cấp cho nước này những chiếc F-16 do Mỹ chế tạo. Nhưng đó dường như vẫn là một mong đợi xa vời.
Trong cuộc phỏng vấn với ABC News vào cuối tháng 2, Tổng thống Biden nói rằng Ukraine “không cần F-16 lúc này”.
Tuy nhiên, giới chức Ukraine không đồng ý như vậy, họ mong có F-16 càng sớm càng tốt. “F-16 là nền tảng phổ biến nhất, và chúng có thể mang đầy đủ các loại vũ khí bắt buộc phải có, nếu không muốn nói là chiếm ưu thế trên không thì ít nhất cũng là ngang bằng với người Nga", ông Yuriy Sak, một cố vấn cho Bộ Quốc phòng Ukraine, nói.
Máy bay F-16 bay theo đội hình. Ảnh: Getty Images
Tuy nhiên, các máy bay MiG mà Ba Lan viện trợ vẫn được Kiev đánh giá cao. Theo trang phân tích quân sự Oryx Blog, không quân Ukraine đã mất ít nhất 17 chiếc MiG-29 kể từ đầu cuộc xung đột.
Michael Kofman, một nhà phân tích quân sự tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới có trụ sở tại Washington D.C, cho biết: “Trong một cuộc chiến thông thường, càng nhiều (vũ khí) càng tốt. Chiến tranh thường dẫn đến tiêu hao, vì vậy một trong những thách thức dai dẳng của bạn là thay thế vật chất".
Và mặc dù những chiếc MiG mới sẽ không “được sử dụng với khả năng tạo ra sự khác biệt đáng kể trong cuộc tấn công", ông Kofman cho biết, chúng sẽ tiếp tục thực hiện các chức năng hữu ích như đã cung cấp trong suốt cuộc xung đột, hoặc sẽ bị tháo dỡ để lấy phụ tùng thay thế.
Các máy bay MiG ở Ukraine hiện đã được trang bị tên lửa chống radar của phương Tây - tên lửa chống bức xạ tốc độ cao, hay HARMS - để nhắm mục tiêu vào các hệ thống phòng không của Nga.
Ông Ihnat cho biết HARMS “đánh lạc hướng” hệ thống phòng không của Nga, cho phép máy bay ném bom và máy bay tấn công của Ukraine hoạt động “bình tĩnh” và nhắm mục tiêu vào các vị trí và trung tâm hậu cần của Nga ở xa sau chiến tuyến.
Mùa thu năm ngoái, khi Nga phát động chiến dịch phá hủy cơ sở hạ tầng và mạng lưới năng lượng của Ukraine, các máy bay MiG của Ukraine đã chuyển sang bắn hạ tên lửa hành trình và máy bay không người lái tự hủy, mặc dù hiệu quả của chúng trong nhiệm vụ đó là “thấp” - theo ông Ihnat.
Trong thời kỳ đầu của cuộc xung đột, các phi công Ukraine cũng đã vận dụng kết hợp giữa sự gan dạ và thông minh để né các máy bay chiến đấu tiên tiến hơn của Nga và duy trì không phận Ukraine trong tình trạng so kè, thay vì bị Nga áp đảo. Đôi khi với số lượng đông, các phi công Ukraine sẽ cơ động để thu hút máy bay Nga vào tầm ngắm của hệ thống phòng không, hệ thống này sẽ kết liễu máy bay chúng.
Bất chấp những hạn chế của MiG-29, các phi công Ukraine nói rằng họ thích lái dòng máy bay này. Phi công mang biệt danh Moonfish cho biết: “Cách máy bay chiến đấu này hoạt động, cách nó thực hiện các thao tác, đặc biệt là ở độ cao thấp – đó là một máy bay tuyệt vời để lái".
Mặc dù vậy, MiG-29 không phải là đối thủ của các máy bay Nga trong một cuộc không chiến. “Chúng tôi là con mồi dễ dàng” và các sứ mạng với phi công Ukraine luôn “cực kỳ nguy hiểm". Moonfish chia sẻ: “Tôi có thể nói rằng không một phi công phương Tây hay chỉ huy phương Tây nào từng phải thực hiện loại nhiệm vụ mà chúng tôi đang làm hiện nay".
Trong khi đó, ông Ihnat cho biết các máy bay MiG sẽ không mạo hiểm đến quá gần mặt trận, nơi hệ thống phòng không của Nga đã giăng kín đến mức "một con ruồi cũng không thể lọt qua".
Các quan chức Ukraine hy vọng rằng việc Ba Lan tặng máy bay MiG sẽ giúp các đối tác phương Tây của họ vượt qua rào cản tâm lý để cung cấp cho Kiev máy bay tiên tiến hơn - giống như quyết định của các nước Đông Âu về cung cấp xe tăng cũ đã mở đường cho việc viện trợ xe tăng chủ lực tân tiến Leopard 2 do Đức sản xuất.