Danh hài Xuân Hinh sinh ra và lớn lên trong 1 gia đình có 7 anh em ở làng quê trù phú, bình yên ven bờ sông Đuống.
Thuở nhỏ, cũng như bao người dân quê nơi đây, gia đình đông con của anh trải qua những tháng ngày khó khăn, vất vả. Thế nhưng, bố mẹ anh luôn cố gắng làm lụng để con cái có điều kiện học hành, trưởng thành, khôn lớn.
Trong số những người anh em của danh hài Xuân Hinh, thì người em út là có ngoại hình giống với anh nhất. Người em út đó không phải ai khác chính là diễn viên hài, chèo Xuân Nghĩa.
Danh hài Xuân Hinh và em trai Xuân Nghĩa (áo đỏ) trong một chương trình diễn chung
Cũng giống như anh trai mình, đi dăm bẩy bến rồi mới chọn đỗ ở "bến chèo".
Anh kể vui, "đáng lẽ ra là làm thợ điện đấy" thế nhưng cơ duyên đột ngột đến với anh. Năm đó, tổng công ty nơi anh làm việc tổ chức hội diễn, Xuân Nghĩa được cử tham gia vào đội văn nghệ rồi giành được Huy chương bạc.
Từ đó, gia đình mới biết rằng anh cũng có giọng và động viên thi tuyển vì ai cũng biết, từ nhỏ anh đam mê, say đắm nghệ thuật chèo.
Nhưng bản thân Xuân Nghĩa lúc đó lại biết rõ, chèo là một bộ môn nghệ thuật cổ truyền dân tộc rất khó, người nghệ sĩ phải thể hiện cả ba trường phái phối hợp ,hát múa ,diễn. Nên thuở ban đầu, anh chỉ dám đám mê không đủ tự tin theo đuổi.
Nhưng rồi cái duyên với chèo cũng đến,tình yêu với chèo cũng được trả lời.""Ngày mới đến với chèo cũng sợ lắm. Mình quen hát những thể loại kiểu nhạc trẻ, nhạc trữ tình... quen rồi, chưa hát chèo bao giờ. Mà dòng chèo thì khác hẳn.
Tôi vào nghề cũng vất vả, trắc trở lắm. Tôi diễn được nhưng trường độ không đều. Có lúc học rất tốt nhưng có lúc bập bõm.
Rồi đợt đó sức khỏe cũng kém, có khi ốm nằm cả tháng liền. Những lúc đó cũng định bỏ nghề. Thế nhưng rồi cứ cố gắng phấn đấu, mày mò học hỏi và tập luyện. Đi qua được những khó khăn đó, mình cũng cảm thấy yêu chèo luôn. Mà yêu rồi thì sao bỏ được nữa", Xuân Nghĩa kể.
Trong suốt buổi trò chuyện, Xuân Nghĩa rất hạn chế mỗi khi nhắc đến người anh nổi tiếng của mình. Điều đó khiến người đối diện chợt nghĩ rằng, phải chăng giữa 2 anh em xảy ra xích mích gì đó.
Thế nhưng không phải, Xuân Nghĩa và Xuân Hinh từng diễn cùng nhau trong rất nhiều tác phẩm, cả sân khấu lẫn đĩa hài. Trong show diễn riêng của Xuân Hinh tổ chức năm 2016 vừa rồi, Xuân Nghĩa cũng xuất hiện và sát cánh cùng anh trai.
Trò chuyện lâu hơn thì mới kể, sự "kiệm lời" khi nhắc về anh trai đó chính là biểu tượng của sự tôn trọng.
Sự tôn trọng ấy bao gồm cả việc không dùng tên anh trai để đánh bóng, không tự tiện nhắc chuyện riêng của anh, kể cả là nhận xét về anh trong lĩnh vực sân khấu như 2 người đồng nghiệp.
Thêm một điều quan trọng nữa, Xuân Nghĩa muốn bật ra khỏi cái bóng quá lớn của anh mình. Việc làm em của một người quá thành công, việc có ngoại hình quá giống anh mình với Xuân Nghĩa không phải là lợi thế. Mà đôi khi nó trở thành một thứ áp lực nặng nề cho anh trên con đường làm nghề của chính mình.
"Mình rất hạn chế nhắc đến anh Hinh, vì mọi người cũng như bạn ấy, mình làm bất cứ cái gì cũng nói thấy bóng dáng anh Hinh.
Là anh em cùng nhà, nhưng mình không học anh Hinh, không theo anh Hinh. Kể cả diễn xuất mình cũng cố tạo ra một phong cách khác. Thế nhưng mọi người vẫn bảo thấy thấp thoáng bóng dáng anh Hinh. Đến tận bây giờ, mình vẫn đang tìm cách bật ra khỏi hình bóng của anh ấy", Xuân Nghĩa tâm sự.
Thế nhưng điều đó quả thực không dễ với Xuân Nghĩa, bởi 2 người cùng bố mẹ đẻ ra, cùng lớn lên với thổ nhưỡng - khí hậu và con người nơi ấy, cùng gắn bó với chèo, lại có cùng gương mặt với những nét biểu cảm giống nhau...
Xuân Nghĩa cười bảo, "thôi thì cố làm hết khả năng của mình thôi, còn số phận làm nghề thì tổ nghiệp cho mình đến đâu, mình nhận đến đấy".
"Tổ nghiệp cho đến đâu, mình nhận đến đấy", Xuân Nghĩa.
Anh cũng tự an ủi, "về mặt hình ảnh có thể nhiều người chưa biết đến mình, chưa yêu thương mình. Nhưng những khán giả đã từng xem mình biểu diễn, nhất là xem mình biểu diễn trực tiếp tại sân khấu đều đánh giá rất tích cực.
Nhiều người yêu mến Nghĩa lắm, có hôm diễn xong có khán giả ôm hôn mình nói anh rất hay xem hài em đóng, cả nhà anh hâm mộ chú đấy, rồi dúi vào tay vài triệu bảo tặng quà, nhất định không cho mình từ chối.
Nhiều vùng quê, cứ có lễ hội hay sự kiện gì đều mời mình về diễn. Rồi các chương trình gala Tết hoành tráng tổ chức ở hà nội như: Xuân phát tài - Tết vạn lộc cũng hay mời nghĩa tham gia. Thế là mình có cảm giác được yêu thương rồi".
Đời sống của một diễn viên chèo sinh hoạt trong môi trường quân đội của Xuân Nghĩa không phải quá vất vả. Tiền lương và phụ cấp giúp anh có được một cuộc sống ổn định, nhưng "giàu thì không có".
Thế nên để kiếm thêm tiền, đồng thời cũng để trưởng thành và dạn dày kinh nghiệm diễn xuất hơn, Xuân Nghĩa tham gia đóng tiểu phẩm hài và cả phim truyền hình.
Thế nhưng, việc đóng phim, làm đĩa hài để lại cho anh nhiều tiếc nuối hơn. Vì nếu diễn trên sân khấu, dêm nay diễn thế này, mai rút kinh nghiệm để diễn khác. Còn ghi hình và phát sóng rồi, có xem lại và muốn diễn khác đi cũng không thể được nữa.
"Mình ít khi tự hài lòng về bản thân, nên luôn xem lại những vai diễn của mình dù là những vai rất nhỏ. Nhiều khi cũng thấy tiếc, giá như thế này, giá như thế khác.
Mà bây giờ các đạo diễn cũng ít để ý. Kịch bản đáng lẽ phải giao cho người ta từ trước lâu lâu để nghiền ngẫm, sáng tạo. Chứ gấp quá hoặc đọc phát quay luôn thì khó mà hay được", Xuân Nghĩa giãi bày.
Dù gắn bó với chèo nhiều năm, nhưng lại không có duyên với những Huy chương vàng mà toàn "thu bạc", anh cũng có nhiều trăn trở với nghề. Đặc biệt là với những vai phụ, những vai hề chèo trong vở diễn của mình.
"Trong chèo, hay cả trong tiểu phẩm, trong phim thì vai phụ cũng thiệt thòi. Mặc dù làm rất tốt, rất hay nhưng đa phần người ta cũng chỉ nhớ đến anh diễn viên chính. Thế nhưng 'một cây làm chẳng nên non', cả đoàn chụm lại thì mới ra được một tác phẩm hay.
Đặc biệt là chèo, nếu không có những vai hề thì đôi khi vở diễn không còn cuốn hút nữa. Khán giả là người lao động mà, vì thế giữa những màn nội dung nặng nề, cần có tiếng cười cho vở diễn hài hòa", Xuân Nghĩa bộc bạch.
Loay hoay rất nhiều trên con đường thoát khỏi cái bóng Xuân Hinh và đi tìm phong cách cho chính mình, Xuân Nghĩa luôn tự thân vận động, nỗ lực hết mình.
Xuân Nghĩa không chọn cách cậy nhờ anh trai để nổi tiếng. Và hình như danh hài Xuân Hinh cũng không muốn can thiệp, mà để em trai út của mình thỏa thuê vẫy vùng ở vùng trời của cậu ấy.
Bởi những người làm nghề chân chính, tôn trọng những giá trị nghệ thuật thật sự sẽ hiểu rằng mỗi người mỗi phận, nghệ thuật có sự sòng phẳng và cơ duyên riêng của nó, không ai có thể can thiệp được ngoài chính sự nỗ lực và phấn đấu của chính bản thân mình.