Lược sử của ống hút nhựa trên toàn thế giới: 'Tai họa' vì sự đắt - rẻ chênh nhau 1 đồng!

Ngày 1/1/2019, lệnh cấm sử dụng ống hút nhựa trong các nhà hàng và các dịch vụ thương mại bắt đầu được thực thi ở Washington (Mỹ).

Đầu tháng 7/2018, Seatle là thành phố lớn nhất nước Mỹ tuyên bố cấm sử dụng ống hút nhựa. 

Cả Seatle lẫn Washington, họ không đơn độc trong cuộc chiến chống ống hút nhựa.

Công ty Starbucks có kế hoạch loại trừ ống hút nhựa vào năm 2020. McDonald’s gần đây cũng tuyên bố cấm ống hút nhựa tại các nhà hàng ở Anh và Ireland. Công ty dịch vụ thực phẩm Bon Appetit với hơn 1000 địa điểm tại Mỹ cũng đã tuyên bố loại trừ dần ống hút nhựa. Và hãng hàng không Alaska sẽ là hãng bay đầu tiên loại bỏ ống hút và đũa khuấy nhựa.

Những hành động này là kết quả của tiếng nói cộng đồng mong muốn loại bỏ một sản phẩm tuy đơn giản và thông dụng nhưng gây hại cho đại dương. Chỉ riêng tại Mỹ, người ta ước tính rằng có khoảng 500 triệu ống hút được sử dụng hằng ngày. Một nghiên cứu từng công bố cho thấy khoảng 8,3 tỉ ống hút nhựa đang vương vãi trên bãi biển khắp thế giới.

Với 8 triệu tấn nhựa được thải ra đại dương mỗi năm, ống hút nhựa chỉ chiếm 0,025%. Nhưng điều đó không ngăn cản nó trở thành tâm điểm của các chiến dịch môi trường. Đây là bởi yếu tố sử dụng của ống hút nhựa: Loại bỏ nó không đòi hỏi chúng ta phải thay đổi quá nhiều trong lối sống hiện nay.

Tuy rằng nó dễ dàng bị loại bỏ (nếu chúng ta thay đổi lối sống), câu hỏi là tại sao nó lại trở nên đặc biệt như vậy?

Ống hút nhựa chỉ mới xuất hiện gần đây, nhưng con người đã sử dụng các loại ống hút từ rất lâu. Theo ghi chép, những người Sumerian cổ đại từng ủ bia từ 5000 năm trước đã sử dụng ống hút kim loại để hút bia dưới đáy thùng.

Một người đàn ông tên Marvin Stone đã đăng ký bản quyền phát minh ống hút năm 1888. Viện Smithsonian (Mỹ) có ghi lại một câu chuyện kể rằng Stone đang uống nước giải khát vào một ngày hè nóng bức năm 1880 thì ống hút bằng cỏ bị rã ra. Stone lúc này đang làm việc tại nhà máy sản xuất tẩu thuốc lá đã quyết định giải quyết vấn đề.

Ông ta quấn một đoạn giấy quanh cái bút chì, dùng keo để gắn lại và chế tạo thành công chiếc ống hút giấy đầu tiên. Ông đăng ký phát minh năm 1888, đến năm 1890 ông thành lập công ty để sản xuất hàng loạt.

Mãi đến những năm 1930 thì ống hút mới có khả năng uốn cong. Nhà phát minh Joseph Friedman quan sát thấy con gái ông rất vất vả để hút sữa từ một ống hút thẳng, ông nhét một chiếc đinh vít vào và quấn chỉ quanh vết răng của đinh vít. Sau khi rút đinh vít ra ông có thể uống chiếc ống hút mà nó bị gãy. Friedman đăng ký bản quyền phát minh và lập công ty Flex-Straw để thương mại hóa thiết kế.

Ảnh quảng cáo cho Flex-Straw (Ảnh: 99%invisible)

Bệnh viện là nơi đầu tiên áp dụng ống hút bẻ cong được vì chúng cho phép bệnh nhân uống trong khi vẫn nằm trên giường. Trong nhiều thập kỷ sau đó, sự phổ biến của ống hút giấy đã lan ra ngành kinh doanh nước ngọt khắp nước Mỹ.

Người Mỹ vẫn sử dụng ống hút giấy khi nhựa bắt đầu phát triển. Sản phẩm nhựa đầu tiên được tạo ra năm 1870 bởi một người Mỹ tên John Wesley Hyatt. Sản phẩm này được làm từ vật liệu có tên Celluloid, có tính năng nhái theo sản phẩm của động vật như ngà voi. 

Sau đó, các vật liệu nhựa tổng hợp khác ra đời: Bakelite được sử dụng trong các sản phẩm gia dụng, Nylon cho quần áo, và Acrylic dùng trong máy bay.

Ống hút nhựa có thể bẻ uốn (Ảnh: 99%invisible)

Bởi đặc tính vừa bền vừa rẻ, nhựa được sản xuất với tốc độ chưa từng thấy trong Thế chiến II. Khi chiến tranh kết thúc, các nhà sản xuất tại Mỹ cần một thị trường mới. 

Tác giả Susan Freinkel trong cuốn sách "Nhựa, Một Câu Chuyện Tình Độc Hại" đã mô tả hạ tầng ngành nhựa thời chiến bỗng dưng biến mất, các nhà sản xuất chuyển sự chú ý của họ sang sản phẩm hàng tiêu dùng giá rẻ. "Nhờ có nhựa, người Mỹ đã có một bữa tiệc vô tận các sản phẩm giá rẻ để lựa chọn."

Ống hút là một trong số những sản phẩm dùng một lần được sản xuất nhanh chóng bởi các tập đoàn lớn. Nó ngày càng rẻ hơn và bền hơn nhiều so với giấy. Nó có thể nhét vào các gói đựng thực phẩm của nhà hàng thực phẩm ăn nhanh mà không lo bị rách.

Trong những năm 1960, cơ sở hạ tầng cho sản xuất ống hút nhựa dần định hình và ổn định. Năm 1969, công ty Flex-Straw được bán cho Maryland Cup. Công ty tại Baltimore này sản xuất một lượng sản phẩm nhựa đa dạng và nhanh chóng trở thành nhà cung cấp ống hút nhựa hàng đầu tại Mỹ. Tập đoàn Fort Howard đã mua lại Maryland Cup vào năm 1983 và tiếp tục sản xuất ống hút nhựa.

Nó ngày càng rẻ đi, tốt hơn và không bị hư hỏng. Tại thời điểm đó, nó thực sự là một sản phẩm tốt với giá rẻ và không ai quan tâm đến tác động trong tương lai của nó đến môi trường - đó là nhận định của David Rhodes, giám đốc kinh doanh của công ty Aardvark Straws chuyên sản xuất ống hút giấy.

Các nhà sản xuất tiếp tục phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội đối với những sản phẩm tiện dụng có thể mang đi dễ dàng. Một trong những nhà sản xuất lớn nhất thế giới là Plastics Europe báo cáo rằng 1,5 triệu tấn nhựa đã được sản xuất năm 1950. Nhưng đến năm 2015 chúng ta đã tạo ra 322 triệu tấn nhựa.

Thế giới đang vật lộn để khôi phục tác hại của ô nhiễm nhựa. Các tập đoàn, đô thị và chính quyền nhiều nước đang đề xuất và thực thi lệnh cấm với ống hút nhựa. Một số công ty đã chuyển sang sản xuất ống hút thủy tinh và kim loại để thay thế nhựa. Tuy nhiên chúng không có khả năng dùng một lần như nhựa hay giấy, điều mà các nhà hàng quan tâm.

Ống hút giấy của công ty Aardvark (Ảnh: Aardvark Straws)

Ngành kinh doanh từng một thời phát triển nhờ xu thế của xã hội thì nay dưới áp lực của xã hội buộc phải tìm kiếm sự thay đổi.

Steve Russell là phó chủ tịch hội nhựa cho Hội đồng hóa chất Mỹ ACC, đại diện cho các nhà sản xuất nhựa, cho rằng chỉ tập trung vào ống hút hoặc một sản phẩm nhất định nào đó là sai lầm. Chúng ta chỉ tập trung vào một sản phẩm mà quên đi những quyết định cần thiết với cách mà chúng ta quản lý rác thải. 

Russell cho rằng sẽ tốt hơn nếu ống hút nhựa sẽ không được cung cấp tự động mà chỉ có khi khách hàng đòi hỏi.

Ống hút cỏ tại Việt nam (Ảnh: onghutco)

Russell cho biết ACC đang tập trung vào thu hồi rác thải như là cách tốt nhất để ngăn chặn rác thải nhựa bị đổ xuống biển. Các nhóm môi trường thì cho rằng lệnh cấm ống hút nhựa là một bước tiến quan trọng trong mục tiêu: loại bỏ ống hút nhựa dùng một lần.

Nhà hoạt động môi trường Kate Melges cho biết lệnh cấm là một đi chống lại ô nhiễm nhựa, và là một bước đi đúng đắn. Theo Rhodes, công ty Aardvark Straws được thành lập năm 2007 vì nhu cầu từ sở thú, thủy cung và các tàu khách mong muốn đưa hình ảnh thân thiện với môi trường đến khách hàng. Điều ngăn cản ống hút nhựa biến mất là giá thành.

Ông cho hay, mỗi ống hút giấy chỉ đắt hơn ống nhựa chỉ 1 đồng, nhưng với những tập đoàn sản xuất lớn, tổng số tiền lên đến cả triệu đô la. Nhưng xét đến yếu tố môi trường, chúng ta không thể trả giá.

* Chuyển ngữ từ National Geographics