Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Mammalogy mô tả một loài chuột kỳ dị sống ở châu Phi và là loài động vật có vú duy nhất được biết đến với phương pháp thu thập chất độc thực vật như một biện pháp phòng vệ hóa học.
Bất chấp vũ khí bí mật có thể gây chết người của nó, loài chuột có mào châu Phi (Lophiomys imhausi) lại sở hữu vẻ ngoài trông không hề giống với một kẻ giết người. Loài động vật này trông giống như một sự lai tạp giữa một con nhím nhỏ và chồn hôi, chỉ cần vài miligam chất độc từ lông của chúng đã có thể giết chết một người đàn ông trưởng thành.
Quay trở lại năm 2011, một nghiên cứu ban đầu về các đặc điểm bất thường của loài chuột mào cho thấy chúng thu thập chất độc từ cây mũi tên độc (Acokanthera schimperi), loại cây này còn được con người sử dụng để săn bắn vì nó chứa nhiều chất độc cardenolide.
Khi bị đe dọa, những con chuột này sẽ dựng lên một chiếc mào lông dọc theo sống lưng và vì vậy người ta đưa ra giả thuyết rằng chúng đã vũ khí hóa nó bằng cách nhai vỏ cây Acokanthera và liếm chất độc của loại cây này lên lông mào. Nghiên cứu ban đầu này đã xác nhận hành vi ở một cá thể, nhưng hành vi này lan rộng như thế nào trong quần thể của loài này thì trên thực tế vẫn chưa thực sự rõ ràng.
Bộ lông của chuột nhím có hình dáng khá đặc biệt: Lưng chúng có một dải lông dài chạy từ đầu xuống tới đuôi, dải lông này xù cao lên mỗi khi bị đe dọa, lúc đó trông như chuột có cái bờm. Mỗi bên của bờm nằm giữa lưng đó có một khoảng lông ngắn và có màu nhạt hơn lông xung quanh, tạo ra hiệu ứng nếp nhăn và làm lộ rõ hơn cái bờm bù xù độc nhất vô nhị trong thế giới loài chuột.
Để tìm hiểu xem việc sử dụng chất độc có phổ biến trong loài này hay không, nghiên cứu mới đã bẫy 25 con chuột có mào Châu Phi để thu thập mẫu vật nghiên cứu. Sau khi nghiên cứu và theo dõi gần 1.000 giờ, các tác giả phát hiện ra rằng việc thu thập độc tố Acokanthera là phổ biến và cuộc sống xã hội của những loài động vật bất thường này rất phức tạp.
"Chúng tôi đã đặt những con chuột này vào trong một lồng theo dõi đặc biệt và phát hiện ra rằng chúng giao tiếp với nhau bằng những tiếng kêu rừ rừ và chải chuốt lông cho nhanh rất nhiều", Sara Weinstein, tác giả chính và Smithsonian, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Utah cho biết.
"Đó là một ngạc nhiên lớn, vì tất cả mọi người trong chúng tôi đều nghĩ rằng loiaf chuột này có một cuộc sống đơn độc thay vì sống theo bầy đàn. Tôi nhận ra rằng đây cũng chính là hội nghiên để có thể cứu các tương tác xã hội của loài động vật kỳ lạ này".
Khi bờm dựng đứng lên, lưng chuột sẽ để lộ ra tuyến mùi có mùi hôi khó chịu. Mùi hôi này là vũ khí chuột nhím dùng để xua đuổi thú săn thịt. Lông nằm dài theo tuyến này có cấu trúc đặc biệt dễ phát tán mùi đi xa. Một đặc điểm rất lạ nữa là chuột Lophiomys imhausi ít khi uống nước, vì cơ thể chúng có thể hấp thụ đủ nước từ trong thức ăn.
Trong khi ăn, chúng ngồi trên đùi sau, dùng các ngón tay để cầm nắm thức ăn và cho thức ăn vào miệng. Thân mình chuột Lophiomys imhausi dài trung bình khoảng 35cm, đuôi khoảng 17cm, cân nặng khoảng 3kg, con cái bao giờ cũng lớn hơn con đực. Loại chuột nhím này sống trong rừng, có nhiều ở Ethiopia, Somalia, Sudan và Kenya.
Những nhà nghiên cứu đã thiết lập thêm một cái chuồng nhỏ để làm môi trường sinh sống cho những con chuột trong môi trường bị nuôi nhốt. Mặc dù mang chất độc chết người, nhưng chúng là loài động vật ăn cỏ có tính các khá ôn hòa, và rất thích chải lông cho nhau.
Chúng cũng có vẻ sống theo chế độ một vợ một chồng và chó nhiều đặc điểm thường thấy ở các loài động vật một vợ một chồng khác như tuổi thọ cao và tốc độ sinh sản chậm. Khi kết đôi, những con chuột có mào dành hơn nửa thời gian để ở cạnh nhau và liên tục vồ đuôi nhau xung quanh chuồng.
Weinstein nói: "Ban đầu chúng tôi muốn xác nhận hành vi hấp thụ độc tố là có thật và trong cuộc nghiên cứu đã phát hiện ra một điều gì đó hoàn toàn chưa được biết tới về hành vi xã hội cả loài này".
Người dân ở Đông Phi từ lâu đã biết về sự kịch độc của loài chuột có mào. Con vật này đã nhiều lần hạ gục những chú chó tò mò. Những con vật may mắn sống sót sau cuộc đụng độ loài chuột độc có xu hướng tránh xa chúng.
Chuột mào châu Phi thu thập chất độc cardenolide từ cây mũi tên (Acokanthera schimperi). Khi con vật bị dồn vào thế bí, phần lông dọc lưng nó sẽ dựng đứng lên. Những sợi lông xốp đó chứa một chất độc đủ mạnh để đánh gục cả một con voi.
Đây chính là trọng tâm nghiên cứu gần đây của tiến sĩ Weinstein về tập tính và cách tự vệ của loài chuột này. Chuột có mào châu Phi thường gặm nhấm các cành cây có độc, nhưng không phải để lấy chất dinh dưỡng. Thay vào đó, chúng sẽ nhai kỹ những mẩu thân cây và nhổ lên lông của mình.