Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy nói về viện trợ vũ khí và tình hình chiến sự tại một cuộc họp báo ở Kiev (Ukraine). Ảnh: Getty Images
Theo tờ Politico của Mỹ, tính đến nay, Ukraine đã tránh được một cuộc khủng hoảng toàn hệ thống nhờ các biện pháp đặc biệt, bao gồm: in tiền mặt trị giá hơn 4 tỷ USD, phát hành trái phiếu chiến tranh trị giá 3 tỷ USD, tái cấp vốn không giới hạn cho các ngân hàng, thực thi kiểm soát vốn và cố định tỷ giá hối đoái.
Nhưng những biện pháp kỹ thuật này chỉ là giải pháp ngắn hạn khi nền kinh tế thực sự suy thoái. Kể từ khi chiến sự nổ ra, xuất nhập khẩu của Ukraine đã giảm hơn một nửa, nợ công tăng hơn gấp đôi, nguồn thu thuế bị mất và tiêu thụ đã giảm. Tổng sản lượng toàn nền kinh tế dự kiến sẽ giảm 45% trong năm nay.
Chính phủ Ukraine đang cố gắng duy trì hoạt động nhờ sự hỗ trợ từ phương Tây, nhưng sự hỗ trợ đó đến chậm, và ít hơn những gì cần thiết để bù đắp thâm hụt ngân sách đang gia tăng nhanh chóng.
Tymofiy Mylovanov - cựu Bộ trưởng Kinh tế Ukraine và hiện là cố vấn của Tổng thống Volodymyr Zelenskyy - cho biết: "Nếu nguồn tài chính không được thay đổi thành một cách tiếp cận bền vững, được thể chế hóa để giải quyết các nhu cầu của ngân sách, thì chúng ta sẽ phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng tài khóa".
Các biện pháp tình thế
Khi xung đột với Nga vừa bùng nổ, người dân Ukraine đã đổ xô đi mua trái phiếu chiến tranh và giữ tiền tiết kiệm, với kỳ vọng rằng xung đột sẽ không kéo dài.
Nhưng hiện tại, điều đó đã thay đổi.
Khi lạm phát tăng vọt - chạm mức 16,4% vào tháng 4 - người dân Ukraine đã tìm cách bảo vệ khoản tiết kiệm của họ bằng cách bán đồng Hryvnia để lấy ngoại tệ mạnh và hàng hóa bền vững.
Một khách hàng và người bán hàng rong được nhìn thấy trước nền của một quảng cáo ngoài trời với hình ảnh của đồng Hryvnia và USD ở trung tâm Kiev. Ảnh: Reuters
Ngân hàng Trung ương Ukraine đã rút 7,4 tỷ USD để đảm bảo tỷ giá hối đoái, nhưng trong tuần này cũng cảnh báo rằng: "Biên độ an toàn này không thể kéo dài mãi mãi."
Maria Repko - Phó Giám đốc Trung tâm Chiến lược Kinh tế Kyiv - cho biết: "Dữ liệu cho thấy Ukraine thực sự đang ở rất gần một cuộc khủng hoảng tài chính lớn".
Để ngăn chặn nguy cơ "đô la hóa" nền kinh tế, hoặc siêu lạm phát và phá giá đồng nội tệ, Ngân hàng Trung ương Ukraine tuần trước đã tăng tỷ giá chuẩn từ 10% lên 25%.
Ngân hàng Trung ương Ukraine cũng kêu gọi chính phủ nước này tăng lãi suất đối với trái phiếu của mình, nhưng Bộ Tài chính Ukraine cho đến nay vẫn từ chối với lý do điều này sẽ làm tăng hóa đơn thanh toán nợ. Đổi lại, chính sách này sẽ hạn chế khả năng ngăn chặn lạm phát của ngân hàng trung ương và tạo ra ít động lực cho các nhà đầu tư mua trái phiếu, khiến Kyiv phụ thuộc vào viện trợ nước ngoài.
Kỳ vọng và thực tế
Ukraine chỉ có hy vọng lấp đầy khoảng trống ngân sách mà Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính là 5 tỷ USD/tháng, dựa vào sự hỗ trợ của các tổ chức tài chính quốc tế và các đồng minh phương Tây.
Theo đánh giá của IMF, các cam kết được công bố tính đến đầu tháng 6 lên tới gần 30 tỷ USD và sẽ hạn chế việc hao hụt nguồn dự trữ của Ukraine xuống còn 9,4 tỷ USD trong năm nay, "với điều kiện giải ngân kịp thời".
Nhưng theo Bộ Tài chính Ukraine, trong khi các con số khổng lồ được công bố thời gian qua có thể thúc đẩy nền kinh tế của nước này trong năm tới, chỉ có 6,7 tỷ USD - hoặc chưa đến một phần ba tổng số - đã đến được Ukraine.
"Có sự khác biệt giữa kỳ vọng ... và thực tế", Bộ trưởng Tài chính Serhiy Marchenko nói.
Tại Hội nghị thượng đỉnh EU diễn ra vào cuối tháng 5 tại Brussel (Bỉ), các nhà lãnh đạo EU đã thông qua gói hỗ trợ tài chính trị giá 9 tỷ Euro cho Ukraine. Ảnh: AFP
Gần một tháng trước, Liên minh châu Âu (EU) đã công bố gói hỗ trợ tài chính trị giá 9 tỷ Euro cho Ukraine, nhưng nay đang phân vân về các điều khoản cụ thể. Điểm mấu chốt của vấn đề là Ủy ban châu Âu (EC) đã yêu cầu các nước EU cung cấp bảo đảm để hoàn trả các khoản vay, với lãi suất do ngân sách EU chi trả.
Các nhà lãnh đạo EU đã ủng hộ ý tưởng này tại hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 5, nhưng Đức - nước đã cam kết viện trợ 1 tỷ Euro cho Ukraine thông qua IMF – lại phản đối việc cung cấp các khoản vay, dù có trợ cấp. Các nhà ngoại giao cho biết, Berlin không muốn tăng thêm gánh nặng nợ nần của Ukraine, mà thay vào đó ủng hộ việc cung cấp các khoản viện trợ.
Theo tờ Politico, cho đến nay, chỉ có khoảng 20% nguồn tài chính được cung cấp cho Ukraine là dưới dạng viện trợ, trong khi phần còn lại là tài trợ hoàn trả.
Cố vấn Mylovanov cho biết, trong khi các điều khoản tài chính rất tốt, chúng sẽ trở nên đắt đỏ hơn theo thời gian - điều này khiến các khoản tài trợ được ưu tiên hơn.
EC hiện chưa nêu rõ lộ trình cho cam kết trị giá 9 tỷ Euro. Người phát ngôn của EC ngày 15/6 cho biết, "công việc đang được tiến hành" và mục tiêu là "tiến hành giải ngân lần đầu vào mùa hè".