Tổng thống Donald Trump bị nhiễm COVID-19 là một bất ngờ lớn đối với nước Mỹ, nơi đang diễn ra cuộc cạnh tranh gay gắt chưa từng có nhằm giành tấm vé vào Nhà Trắng giữa đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ. Tình hình này đang ảnh hưởng rất lớn tới nội bộ chính trường Mỹ, đặc biệt là quá trình bầu cử đang bước vào giai đoạn nước rút.
Ông D. Trump lâm bệnh ảnh hưởng như thế nào đến chiến dịch tranh cử và kết quả bầu cử được tổ chức vào ngày 3/11/2020 nói riêng và chính trường Mỹ nói chung?
Hiến pháp Mỹ quy định thế nào về bầu cử và nhiệm kỳ Tổng thống?
Hiến pháp Mỹ quy định chỉ có hai trường hợp Tổng thống có thể được thay thế bằng cấp phó của mình. Một là Tổng thống đương nhiệm qua đời, hai là ông không còn đủ khả năng điều hành công việc do sức khỏe yếu. Tu chính án thứ 20 trong Hiến pháp Mỹ quy định, nếu Tổng thống đắc cử qua đời trước khi nhậm chức ngày 20/1, chức vụ này sẽ tự động chuyển giao cho Phó tổng thống, người lần lượt chọn cấp phó của mình. Tu chính án thứ 25 quy định nếu Tổng thống phải rời bỏ nhiệm vụ của mình vì qua đời hay từ chức, Phó Tổng thống sẽ trở thành Tổng thống.
Nếu một trong hai ứng viên Tổng thống rút khỏi cuộc bầu cử hoặc qua đời trước ngày bầu cử 3/11, tình hình có thể diễn ra theo một số kịch bản sau:
Hoãn cuộc bầu cử. Khả năng này khó xảy ra vì không có tiền lệ. Ngay cả trong cuộc nội chiến năm 1864, các cuộc bầu cử Tổng thống vẫn diễn ra đúng thời hạn quy định. Cuối tháng 7/2020 vừa qua, Tổng thống D. Trump đã đề nghị hoãn cuộc bầu cử, nhưng không được chấp nhận.
Ngày bầu cử đã được quy định theo luật liên bang và chỉ Quốc hội mới có thể quyết định sửa đổi. Thỏa thuận về một thời hạn bầu cử mới thuộc về Hạ viện với đa số là đảng Dân chủ, sau đó mới trình lên Thượng viện với đa số đảng Cộng hòa.
Đảng Dân chủ rất khó, nếu không muốn nói là không thể chấp nhận việc trì hoãn bỏ phiếu, trong khi Joe Biden đang dẫn đầu trong các cuộc thăm dò dư luận toàn quốc. Trong trường hợp cả hai viện đồng ý hoãn, thì người đứng đầu Hạ viện, hiện nay là bà Nancy Pelosi sẽ đảm nhiệm chức vụ Tổng thống vào trưa ngày 20/1, nhưng đây là một kịch bản rất khó xảy ra vì đảng Cộng hòa không chấp nhận.
Thay thế ứng cử viên. Đảng Dân chủ và Cộng hòa có thể thay thế các ứng cử viên của họ nếu một trong số họ không thể tranh cử, nhưng điều đó cũng có vẻ khó xảy ra. Ứng cử viên đảng Dân chủ phải được khoảng 450 thành viên trong Uỷ ban quốc gia của đảng lựa chọn.
Đảng Cộng hòa cũng vậy, Uỷ ban quốc gia gồm 168 thành viên sẽ phải chọn ra một ứng cử viên mới. Để làm được việc này đảng phải tổ chức một hội nghị toàn quốc và giao cho 2.500 đại biểu bầu ra một ứng cử viên thay thế. Điều này rất khó thực hiện.
Trong cả hai trường hợp, ứng cử viên mới được chọn chỉ cần đa số phiếu đơn giản, nhưng sẽ đặt ra vấn đề hậu cần, vì hàng chục triệu phiếu bầu đã được in xong, nay phải in lại. Chỉ còn chưa đầy một tháng đến ngày bầu cử, hoàn toàn không đủ thời gian để in lại các phiếu bầu. Ngoài ra, đến nay đã có hơn 3,1 triệu cử tri bỏ phiếu bằng thư qua bưu điện do đại dịch COVID-19. Mặt khác, thời hạn đề cử ứng cử viên đã kết thúc ở nhiều bang.
Hai ông Trump-Biden trong cuộc tranh luận trực tiếp. Ảnh: AP
Theo quy định, sau khi có kết quả kiểm phiếu, ngày 14/12/2020, Uỷ ban bầu cử sẽ họp để chính thức xác định ứng cử viên chiến thắng. Sau đó, ngày 6/1/2021, Quốc hội chính thức công bố tên Tổng thống mới, người sẽ tuyên thệ vào ngày 20/1/2021.
Chỉ còn chưa đầy một tháng là đến 3/11, ngày bầu cử Tổng thống. Đây là một ngày mà người dân và các chính trị gia Mỹ coi là quan trọng nhất trong lịch sử đương đại của nước Mỹ.
Tổng thống Donald Trump, 74 tuổi, đột ngột bị nhiễm COVID-19, đã làm tăng thêm tầm quan trọng của ngày 3/11 tới, người Mỹ đang đứng trước sự lựa chọn hết sức khó khăn, bỏ phiếu cho ông Trump cầm quyền thêm 4 năm nữa, hay cho ứng cử viên đảng Dân chủ J. Biden.
Trong bối cảnh Mỹ trở thành nước đứng đầu thế giới về tỷ lệ lây nhiễm COVID-19 với hơn 7 triệu ca, trong đó có hơn 210 nghìn ca tử vong và ông D. Trump cũng bị lây nhiễm, nhiều câu hỏi đang được đặt ra về số phận của các cuộc bầu cử Tổng thống sắp tới sẽ như thế nào? Nhiều nhà quan sát chính trị đã đưa ra một số câu hỏi và nhận định sơ bộ về vấn đề này như sau:
Sau khi ra viện, tiếp tục điều trị tại gia, Tổng thống Trump tuyên bố sẽ tiếp tục các hoạt động tranh cử. Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đã thông báo rằng ông sẽ tham gia từ xa các hoạt động bầu cử thông qua công nghệ video trực tuyến, gồm các cuộc họp với những người ủng hộ, với các nhà tài trợ tiềm năng, kể cả họp báo. Cuộc tranh luận thứ hai sắp tới đây cũng có thể phải được thực hiện theo phương thức này, nhưng đến nay J. Biden vẫn chưa đồng ý.
Mặt khác, Tổng thống D. Trump sẽ không bao giờ ngừng sử dụng tài khoản Twitter của mình có tới 86,6 triệu người theo dõi. Nhưng tất cả những điều này đều phụ thuộc vào sức khỏe của ông.
Cuối cùng, theo Hiến pháp, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, nhiệm kỳ của Tổng thống D. Trump cũng sẽ phải kết thúc vào 12 giờ trưa ngày 20/1/2021. Sau thời gian này, ông không thể tiếp tục là Tổng thống nữa trừ khi tái đắc cử.
Điều gì xảy ra nếu một trong hai ứng cử viên Tổng thống qua đời hoặc Tổng thống qua đời trước và sau bầu cử vài ngày?
Nếu một trong hai ứng cử viên Tổng thống qua đời, điều này không ai muốn, nhưng có khả năng xảy ra. Hầu hết các chuyên gia đều cho rằng, trong trường hợp này Phó tổng thống sẽ lên thay và bầu chọn một Phó tổng thống mới.
Đối với đảng Cộng hòa, 168 thành viên Ủy ban Quốc gia của đảng sẽ gặp nhau và bầu ra một ứng cử viên mới. Nhiều khả năng Phó Tổng thống Mike Pence sẽ được bầu, và khi ấy M. Pence sẽ chọn cấp phó cho mình.
Tương tự như vậy, đảng Dân chủ, nếu bà Kamala Haris trúng cử làm cấp phó của J. Biden thì bà sẽ chọn Phó tổng thống cho mình.
Nếu Tổng thống qua đời trước và sau bầu cử vài ngày, về thủ tục sẽ hết sức phức tạp. Nếu Tổng thống qua đời trước bầu cử vài ngày, không thể in các phiếu bầu với tên ứng cử viên mới, đặc biệt là đã có hơn 3,1 triệu cử tri đã bỏ phiếu qua bưu điện rồi. Điều này có thể tạo ra tình trạng hỗn loạn.
Nếu một trong các ứng cử viên qua đời sau bầu cử và trước lễ nhậm chức Tổng thống thì theo tu chính án số 20 của Hiến pháp, trong trường hợp Tổng thống đắc cử qua đời trước khi nhậm chức ngày 20/1, chức vụ Tổng thống sẽ tự động chuyển giao cho Phó tổng thống. Nếu Tổng thống qua đời trước khi công bố kết quả bầu cử chính thức vào ngày 14/12, thì các thành viên của cử tri đoàn có thể thay đổi tên của Tổng thống trong các tài liệu chính thức mà họ trình lên Quốc hội để thông qua kết quả bầu cử.
Tổng thống Donald Trump bị nhiễm COVID-19 là một bất ngờ lớn đối với nước Mỹ. Ảnh: Reuters
Các cuộc tranh luận Tổng thống có thể bị hủy bỏ không? Điều gì sẽ xảy ra nếu sức khỏe của ông D. Trump xấu đi?
Theo kế hoạch, ngày 7/10 tới dự kiến sẽ tổ chức tranh luận giữa hai Phó Tổng thống, Mike Pence của đảng Cộng hòa và Kamala Harris của đảng Dân chủ, ngày 15 và 22/10/2020 sẽ diễn ra hai cuộc tranh luận Tổng thống còn lại giữa các ông Trump và Biden.
Hiến pháp không quy định nghĩa vụ phải tiến hành các cuộc tranh luận. Đây chỉ là một truyền thống được thực hiện theo thỏa thuận trong chiến dịch tranh cử giữa hai ứng cử viên. Việc không tổ chức các cuộc tranh luận không ảnh hưởng đến bất kỳ quy chế chính thức nào liên quan đến bầu cử.
Nếu tình trạng sức khỏe của Tổng thống Trump xấu đi đáng kể, theo tu chính án số 25 ông có thể tạm thời chuyển giao quyền lực cho Phó tổng thống M. Pence. Nếu Pence đảm nhiệm chức vụ Tổng thống vào lúc đó, thì đây sẽ là lần thứ tư điều 3 của mục liên quan được viện dẫn trong vòng 40 năm qua. Trước đây, Tổng thống R. Reagan đã ký quyết định này và sau đó là Tổng thống George W. Bush hai lần do Tổng thống phải thực hiện phẫu thuật theo lịch xếp đặt từ trước.
Triển vọng nào cho Tổng thống D. Trump?
Khoảng 40% dân số Mỹ ủng hộ Trump, chủ yếu là người da trắng, những người bảo thủ, đại diện của tầng lớp trung lưu, những người mà quyền lợi của họ không được chính quyền Barack Obama quan tâm đầy đủ. Uy tín của Trump đang giảm. Kết quả thăm dò do Tạp chí Wall Street và NBC News của Mỹ thực hiện mới đây cho thấy ứng cử viên Dân chủ J. Biden đang dẫn trước 14 điểm. Tuy nhiên, nội bộ đảng Dân chủ không thống nhất. Các nhà quan sát tỏ nghi ngờ liệu chỉ riêng việc thù ghét Trump có đủ để họ đoàn kết xung quanh ứng cử viên của họ hay không. Điều chủ yếu là chương trình tranh cử của ông J. Biden không có gì nổi bật.
Nhiều nhà phân tích chính trị cho rằng, các cuộc tranh luận ít ảnh hưởng đến kết quả bầu cử. Người chiến thắng trong cuộc tranh luận có thể thất cử. Điều này đã xảy ra nhiều lần ở Mỹ. Mới đây nhất là Hillary Clinton đã thắng trong tranh luận, nhưng đã thất bại trước ông D. Trump. Sau đó, đảng Dân chủ không đồng ý với kết quả bầu cử, coi kết quả này là bất hợp pháp và cho rằng có sự can thiệp từ Nga.
Không loại trừ khả năng xảy ra trường hợp tương tự, nếu D. Trump thắng, đảng Dân chủ không công nhận kết quả bầu cử, đệ đơn kiện lên Tòa án Tối cao yêu cầu kiểm phiếu lại. Tình trạng này đã từng xảy ra năm 2000, khi Tòa án Tối cao quyết định dừng việc kiểm phiếu ở bang Florida, nơi khi đó kết quả bầu cử phụ thuộc rất nhiều.
Do đó, Trump đã đệ trình ứng cử viên của mình là bà Amy Coney Barrett cho chiếc ghế còn trống trong Tòa án tối cao sau khi Thẩm phán Ruth Bader Ginsburg qua đời vào ngày 18/9/2020. Nếu Thượng viện chấp thuận Amy Coney Barrett, thì đảng Cộng hòa sẽ chiếm đa số trong Tòa án tối cao. Bây giờ vấn đề chính ở đây là liệu đảng Dân chủ có công nhận kết quả bầu cử nếu Trump thắng hay không. Hệ thống bầu cử Mỹ và hệ thống chính trị nói chung sẽ phải đối mặt với một thử thách nghiêm trọng.
Có thể nói, Tổng thống D. Trump đang đứng trước thách thức cuối cùng mang tính chất quyết định. Nếu đánh bại COVID-19 và khỏi bệnh trong những ngày tới, ông Trump sẽ ghi thêm điểm vì một lần nữa ông lại chứng minh khả năng của mình vượt qua được tất cả các thách thức. Nếu bệnh tật kéo dài, lợi thế sẽ thuộc về đảng Dân chủ.
* Tiêu đề bài viết do tòa soạn đặt lại.