Mỗi ngày, đoàn xe tải xếp hàng dài hàng km trên đường cao tốc ở vùng núi của Gruzia như càng dài thêm.
Những chiếc xe tải phải đợi chờ nhiều ngày để vượt qua biên giới, với hàng hóa chất đầy trên xe từ phụ tùng ô tô, vật liệu công nghiệp, hóa chất, thậm chí cả giấy làm túi lọc trà. Hành trình của những chuyến xe đó thường bắt đầu ở Thổ Nhĩ Kỳ và kết thúc ở các thị trấn và thành phố của Nga, nơi có nhu cầu cao về hàng hóa phương Tây.
Xe tải xếp hàng từ Gruzia chờ qua biên giới vào Nga dài gấp đôi so với 1 năm trước. Ảnh: NY Times
Tuyến vận tải giữa Nga và thế giới bên ngoài
Xung đột Nga-Ukraine đã làm đứt gãy liên kết thương mại của Nga với châu Âu, nhưng Moscow đã nhanh chóng điều chỉnh, tìm kiếm các tuyến đường nhập khẩu thay thế. Trong 10 tháng qua, Gruzia - một nước cộng hòa thuộc Liên Xô trước đây với 3,6 triệu dân - đã nổi lên như một tuyến vận tải hàng hóa thuận tiện giữa Nga và thế giới bên ngoài.
Nằm ở vùng Kavkaz, cực Đông Nam của châu Âu, Gruzia có tuyến đường bộ nhanh nhất từ Nga đến Thổ Nhĩ Kỳ - quốc gia đã trở thành một trong những nút liên kết thương mại chính của Nga với phương Tây. Theo nghiên cứu do ngân hàng đầu tư hàng đầu TBC Capital của Gruzia thực hiện trong 6 tháng đầu năm 2022, khối lượng vận chuyển hàng hóa giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đã tăng gấp 3 lần và phần lớn trong số đó được vận chuyển qua các tuyến đường của Gruzia.
Theo Cơ quan Hải quan Liên bang Nga, trung bình, dòng xe tải kẹt cứng chờ băng qua biên giới Gruzia trong tháng 12/2022 dài hơn gấp đôi so với một năm trước đó. Lượng xe lớn hơn rất nhiều so với tốc độ xử lý của trạm kiểm soát biên giới.
Hoạt động thương mại gia tăng đã đem lại những khoản lợi bất ngờ cho những tài xế xe tải như Murman Nakashidze - một công dân Gruzia 48 tuổi sở hữu một công ty vận tải nhỏ gồm 4 xe tải chở hàng từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Nga. Sau khi nhiều công ty châu Âu ngừng giao dịch với Moscow, công việc kinh doanh của Nakashidze đã phát triển mạnh.
Điện thoại di động của Nakashidze liên tục đổ chuông với các cuộc gọi đề nghị ông vận chuyển hàng hóa sang Nga với mức phí ngày càng cao.
“Đó là một cuộc chiến đối với nhiều người, nhưng nó cũng đem lại cơ hội kiếm tiền cho nhiều người khác. Điều đó tốt cho chúng tôi cũng như nền kinh tế của chúng tôi”, ông Nakashidze nói.
Việc nhập khẩu hàng hóa thông qua Gruzia và các nước láng giềng như Armenia và Azerbaijan đã giúp Nga vượt qua cơn bão kinh tế do tác động từ các lệnh trừng phạt của phương Tây. Mặc dù một số hàng hóa khan hiếm và nhiều công ty nước ngoài đã đóng cửa, chính phủ Nga cho biết nền kinh tế nước này chỉ giảm khoảng 3% trong năm 2022.
Triển vọng tăng trưởng vẫn còn mờ mịt, nhưng sự sụp đổ hoàn toàn mà một số nhà kinh tế đã từng dự đoán Nga sẽ phải đối mặt đã không xảy ra.
Giải quyết vấn đề thiếu hàng hóa công nghiệp
Ông Alik Oganesyan, 60 tuổi, tranh thủ sửa chữa chiếc xe tải của mình trong lúc xếp hàng. Ông nói: “Bây giờ mọi người đều ở đây, người Belarus, người Kazakh, người Uzbek, trước đây họ chưa từng đến đây”.
Ông cho biết thêm, đôi khi các tài xế phải đợi quá lâu khiến các hàng hóa như rau, củ, quả bị hỏng.
Dịch vụ hải quan Nga đang nỗ lực mở rộng số lượng làn đường xử lý, trong khi phía Gruzia đang xây dựng một đường hầm dài 8km trên tuyến này.
Không thể biết có bao nhiêu hàng hóa châu Âu đi qua Gruzia nằm trong diện chịu lệnh trừng phạt của Liên minh châu Âu. Nhưng việc nước này nổi lên như một mắt xích quan trọng trong thương mại với Nga đã cho thấy lỗ hổng tiềm tàng trong chính sách trừng phạt của EU.
Các container hàng hóa tại cảng Poti bên bờ Biển Đen của Gruzia. Ảnh: NYTimes
Chính phủ Gruzia khẳng định họ thực thi nghiêm túc các biện pháp trừng phạt của phương Tây và nhiều chuyến hàng đã bị từ chối. Nhưng những người phản đối đảng cầm quyền trong Quốc hội nói rằng hàng hóa và tiền đang chảy qua Gruzia hầu như không bị cản trở.
Bà Maria Shagina, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, cho biết trường hợp của Gruzia là ví dụ điển hình cho thấy cách các nước thứ ba cho phép quốc gia bị trừng phạt phá vỡ các hạn chế thương mại.
Ông Ivan Fedyakov, người điều hành công ty tư vấn thị trường InfoLine tại Nga cho biết, trong khi Nga tự sản xuất hầu hết thực phẩm và nhận hàng tiêu dùng từ châu Á, tuyến đường Gruzia đã giúp Nga giải quyết vấn đề thiếu hụt nghiêm trọng các thành phần và nguyên liệu thô xuất xứ từ châu Âu cho các nhà máy trong nước.
“Vấn đề với Nga chính là với hàng hóa công nghiệp”, ông nói.
Nga sản xuất rất nhiều chè, nhưng lại nhập khẩu giấy dùng làm túi lọc trà. Tháng 4/2022, Liên minh châu Âu đã cấm xuất khẩu loại giấy đó sang Nga, buộc các nhà máy của Nga phải tìm kiếm các giải pháp thay thế từ Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ. Theo ông Fedyakov, tuyến đường qua Gruzia đã giúp vận chuyển sản phẩm đến Nga, giúp các nhà máy duy trì hoạt động và duy trì việc làm cho người lao động.
Nga gần khôi phục mức nhập khẩu trước xung đột
Kể từ tháng 5/2022 Nga đã nhận được số hàng hóa trị giá hơn 20 tỷ USD, thông qua cái gọi là quy trình nhập khẩu song song – cơ chế qua đó hàng hóa được đưa đến một quốc gia mà không cần sự đồng ý của công ty sở hữu nhãn hiệu. Phần lớn hàng hóa bao gồm ô tô và thiết bị cho các nhà máy.
Theo Ngân hàng Trung ương Nga, nhìn chung, vào cuối năm 2022, Nga gần như đã khôi phục mức nhập khẩu trước xung đột, đồng thời bổ sung thêm một nguồn thu nhập chính: thuế hải quan đối với hàng hóa được đưa vào nước này.
Ông Aleksandre Davitidze, người đứng đầu Hiệp hội các nhà giao nhận vận tải hàng hóa Gruzia, nói rằng các thành viên trong nhóm của ông sẽ không xử lý bất kỳ hàng hóa bị cấm vận nào cho Nga, nhưng các công ty nhỏ hơn có thể sẵn sàng làm điều đó.
Ngay sau khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát, ông Davitidze bắt đầu nhận được email yêu cầu từ các công ty và cá nhân Nga tìm kiếm sự giúp đỡ trong việc vận chuyển nhiều loại hàng hóa đến Nga.
“Bây giờ tôi hầu như không nhận được những đề nghị như vậy. Điều đó có nghĩa là họ hoặc đã tìm được các công ty khác hoặc đã hoặc thành lập công ty của riêng mình”, ông nói.
Ông Giorgi Mzhavanadze, cộng sự cấp cao tại TBC Capital, chi nhánh ngân hàng đầu tư của ngân hàng lớn nhất Gruzia, cho biết: “Các doanh nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ và Nga “sử dụng Gruzia như một quốc gia trung chuyển và chúng tôi không trừng phạt họ”.
Cảng biển lớn nhất Gruzia, Poti trên Biển Đen, đang thực hiện một kế hoạch mở rộng đầy tham vọng nhằm tăng gấp đôi công suất và tiếp nhận các tàu lớn hơn. Ông Iain Rawlinson, Giám đốc thương mại của APM Terminals, nhà điều hành cảng Poti, có trụ sở tại Hà Lan, cho biết dự án được bắt đầu từ trước xung đột Nga-Ukraine và giờ đây nó được xem như “một quyết định đúng đắn. Khối lượng hàng hóa đi qua Gruzia đã tăng lên đáng kể”.
Sau khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát, APM Terminals đã cắt đứt quan hệ kinh doanh với Nga, nhưng một khi hàng hóa được bốc dỡ ở Gruzia, công ty này không biết hoặc không kiểm soát được nơi hàng hóa sẽ đến sau đó.
“Chúng tôi không thể kiểm soát được điều gì sẽ xảy ra với hàng hóa sau khi chúng rời khỏi cảng”, ông Rawlinson nói, đồng thời cho biết thêm, phần lớn hàng hóa thương mại mà cảng của ông đang xử lý là dành cho Trung Á chứ không phải Nga.
Về phần Nakashidze, chủ sở hữu một công ty vận tải nhỏ ở Gruzia, ông muốn mở rộng công ty nhưng không thể thuê thêm tài xế trong lúc nhu cầu tăng cao như hiện nay.
“Họ muốn được trả nhiều tiền hơn”, ông cho biết./.