Ngũ quả thể hiện cho 5 mệnh Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trụ trong quan niệm của Khổng giáo.
Còn theo quan niệm dân gian, Phú - Quý - Thọ - Khang - Ninh là những điều quý giá và luôn mong mỏi đạt được 5 điều này trong năm mới.
Còn lý do nên chọn 5 loại quả có màu sắc khác nhau bởi lẽ nó thể hiện ý nghĩa nguồn của cải 5 phương mang về kính dâng lên tổ tiên.
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp Tết theo 5 sắc màu tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Theo thuyết ngũ hành: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng. Mâm ngũ quả thường theo 5 sắc màu đó để phối trí.
Vì vậy mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Bắc thường có:
Quả phật thủ: Bàn tay phật nhằm bảo vệ gia đình, hoặc bưởi: mong muốn an khang thịnh vượng; màu vàng, ứng với Kim
Chuối: Chọn nải chuối xanh đều quả, quả cong ôm lấy cái loại quả bày phía trên tượng trưng cho sự đùm bọc, chở che. Màu xanh của chuối được coi là hành Mộc.
Quả lê hoặc dưa lê: Tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến, màu trắng ứng với Thủy
Quả quất, quả hồng, quả dưa hấu: Biểu trưng cho sự may mắn, màu đỏ ứng với Hỏa
Bưởi vàng: Tượng trưng cho mong muốn cầu phúc lộc và ứng với hành Thổ.
Ảnh minh họa
Ngoài ra, có thể bày thêm một loại quả khác như ớt, hồng xiêm, đu đủ, thanh long… để mâm ngũ quả thêm sinh động và đẹp mắt.
Ở miền Trung, người dân không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Mặt khác, người miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam nên mâm ngũ quả cũng là sự giao thoa đặc sản của cả 2 miền.
Các loại quả thường được bày trên bàn thờ ngày Tết là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…
Ảnh minh họa
Ở miền Nam, các loại trái cây thường được thờ cúng trong ngày Tết như: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, đọc lên âm giống như "Cầu – Vừa – Đủ – Xài". Sau có thêm trái sung, tượng trưng sung túc.
Ảnh minh họa.
Khác với miền Bắc, người miền Nam thường không bày chuối vì nó phát âm khá giống từ "chúi" thể hiện sự nguy khó và không may mắn.