Mới đây, cuộc di cư dài hơn 16.000 km từ bờ biển phía tây Bắc Mỹ về phía bắc (đảo Aleutian, Alaska) của những con cá voi xám (danh pháp hai phần: Eschrichtius robustus) đã diễn ra, đây là cuộc di cư dài hơn bất cứ động vật có vú nào khác.
Vào mùa hè, chúng sẽ hướng về phía bắc và mùa đông sẽ xuống phía nam để đẻ con ở bờ biển Mexico. Thế nhưng chuyến hành trình vượt đại dương dài ngày này lại không hề dễ dàng chút nào, trong đó mối nguy hiểm lớn nhất đối với bầy cá voi chính là... Mặt Trời!
Theo thống kê của Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA) đã có hơn 215 cá thể cá voi xám bị mắc cạn kể từ tháng 2 năm 2019, nhiều hơn số lượng trung bình rất nhiều.
Trước khi tìm hiểu về lý do khiến bầy cá voi mắc cạn hàng loạt như vậy, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về khả năng đặc biệt của chúng.
Tại sao bầy cá voi lại có thể di chuyển một cách chính xác theo hướng bắc nam mà không hề đi lạc trong suốt cả hành trình dài? Phải chăng chúng có một chiếc "la bàn" trong người? Hãy cùng đi tìm kiếm câu trả lời qua bài viết dưới đây:
Nghiên cứu mới chỉ ra rằng những cơn bão Mặt Trời có thể làm ảnh hưởng tới khả năng định hướng của cá voi xám nói riêng (và nhiều loài động vật di cư khác nói chung), thậm chí còn khiến bầy cá voi bị mắc cạn và chết.
Cá voi mắc cạn do bão Mặt Trời. Ảnh: Comentr
Điều này cho thấy việc cá voi xám có thể sử dụng từ trường của Trái Đất để định hướng thay vì sử dụng thị lực của chúng.
Bão Mặt Trời là một cơn bão từ mang điện tích với các hạt mang năng lượng cực cao phóng ra từ các vụ bùng nổ trên Mặt Trời (gió Mặt Trời), khi đó kim la bàn sẽ dao động cực mạnh và những đường cảm ứng từ của Trái Đất cũng bị tác động mạnh (biến thiên).
Hệ quả rõ rệt nhất đối với con người chính là sự ảnh hưởng hay thậm chí phá hủy các thiết bị công nghệ điện từ như vệ tinh hay điện lưới, hệ thống giao thông liên lạc sóng vô tuyến...
Thế nhưng rất may mắn, Trái Đất của chúng ta được bao bọc bởi một lớp lá chắn bảo vệ là từ quyển và có Vành đai bức xạ Van Allen giúp giữ lại các hạt điện tử, proton tới từ Mặt Trời hay vũ trụ.
Trái Đất có lớp từ quyển bảo vệ khỏi bão Mặt Trời. Ảnh: NASA
Việc nghiên cứu về bão mặt trời và tác động của nó tới khả năng định hướng của cá voi hay nhiều động vật di cư bằng cách sử dụng từ trường Trái Đất khiến cá voi mắc cạn đã được mô tả trong một nghiên cứu công bố ngày 24/2 trên tạp chí Current Biology.
Nghiên cứu tiết lộ lý do cá voi mắc cạn
Theo đó, nghiên cứu của các chuyên gia từ Đại học Duke chỉ ra rất nhiều nhân tố khác dẫn tới hiện tượng liên quan tới việc cá voi bị mắc cạn và trong đó cá voi xám có tần số mắc cạn cao bất thường mà việc chết đói do thiếu thức ăn cũng là một nhân tố đóng vai trò quan trọng.
Để hiểu rõ hơn về những nhân tố nào liên quan tới việc mắc cạn này, Jesse Granger - một nhà sinh thái cảm giác tại Đại học Duke, Mỹ và cộng sự của mình đã kiểm tra những kết quả về sự mắc cạn của cá voi xám kể từ năm 1985 tại bờ biển Bắc Mỹ.
Việc nghiên cứu đã tiến hành loại bỏ những yếu tố chủ quan như việc cá voi mắc cạn bị ốm hay bị thương và kết thúc cuộc đời mình tại bờ biển để tập trung vào những yếu tố khách quan khác mang tính then chốt dẫn tới sự mắc cạn hàng loạt này.
Trong đó Dao động phương Nam (viết tắt: ENSO) hay sự biến động theo mùa cũng được cân nhắc nhưng chúng lại không cho thấy tác động cụ thể nào tới việc mắc cạn của cá voi.
Thay vào đó kết quả là các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng vào những ngày mà tần số vô tuyến do Mặt Trời gây ra ở mức độ cao thì số lượng cá voi mắc cạn tăng lên tới 4 lần.
Ở một số động vật khác như chim oanh châu Âu (Tên khoa học: Erithacus rubecula), các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng sự nhiễu do tần số sóng vô tuyến băng thông có thể ngăn cản tạm thời việc sử dụng giác quan địa từ của chúng.
Nhiều loài vật sử dụng giác quan đặc biệt để định hướng theo từ trường Trái Đất. Ảnh: Nature
Đây là khả năng cho phép những loại động vật như ong mật, cá hồi, rùa, chim, kiến, mối và dơi định vị dựa theo địa từ trường của Trái Đất, từ đó cho phép chúng biết mình đang ở đâu và chúng đang đi đâu.
Đơn cử, các nhà khoa học đã phát hiện ra trong máu của các loài chim di cư có một loại protein đặc biệt trong võng mạc của chim gọi là cryptochromes giúp chúng có thể "nhìn thấy" từ trường Trái Đất và chúng bị ảnh hưởng bởi sự nhiễu sóng điện từ.
Ngoài ra một số loài sinh vật khác lại sử dụng khoáng chất sắt có trong hệ thống thần kinh để cảm nhận từ trường.
Tuy nhiên, việc chỉ ra tác động của bão Mặt Trời tới những loài vật này vẫn là điều bí ẩn cũng như việc cá voi cũng sử dụng giác quan địa từ trường để định hướng lại chưa có một bằng chứng cụ thể nào, nhà nghiên cứu Ken Lohmann, Đại học Bắc Carolina cho biết.
Nhiều loài cá có khả năng " nhìn thấy" từ trường. Ảnh: The Scientist Magazine
Khó khăn lớn nhất chính là việc cá voi quá lớn (để thí nghiệm tác động của từ trường) và chúng sống ở tầng nước sâu nên vô cùng khó nghiên cứu (cá voi xám có thể lặn sâu 155m).
Ellen Coombs, nhà nghiên cứu tới từ Đại học College London, Anh (người không liên quan tới nghiên cứu trên) cho rằng:
"Mặc dù nghiên cứu này không đề cập tới bằng chứng để kết luận về magnetoreception - hay thụ thể cảm nhận từ trường ở cá voi, nhưng xa hơn thì chúng ta có thể nhìn vào chi tiết thực tế của thông số địa vật lý cho thấy sự ảnh hưởng của bão Mặt Trời tới sự di cư của cá voi".
Hơn nữa Coombs cũng cho rằng cá voi xám dành phần lớn thời gian sống dưới nước sâu nên chúng có lý do để sử dụng những giác quan khác thay thế cho môi mắt.
Nghiên cứu cũng chỉ ra một kết quả khiến các nhà khoa học bất ngờ, đó là việc thí nghiệm về từ trường Trái Đất lung lay xoay tròn và cường độ từ trường được đo bằng một máy đo có tên AP - index và sự ảnh hưởng của nó tới việc mắc cạn.
Thế nhưng không như dự đoán của các chuyên gia, việc biến thiên từ trường mang tính địa phương này lại không hề ảnh hưởng tới sự mắc cạn, Jesse Granger, tác giả chính của nghiên cứu đã bày tỏ sự bất ngờ.
Chúng tôi nghĩ cá voi đã bị mắc kẹt thường xuyên hơn trong suốt thời kỳ bão Mặt Trời vì chúng bị "mù". Tác động của những cơn bão này tới Trái Đất có thể làm tắt năng lực cảm nhận từ trường của động vật".
Mặc dù vậy, các nhà nghiên cứu cho rằng không chỉ có một lý do duy nhất gây ra sự mắc cạn và không có cách nào để ngăn chặn chúng khỏi điều này.
Bài viết được dịch từ các nguồn:
Nationalgeographic, Theatlantic, NOAA, Phys, Businessinsider