Năm 2012, khi bộ phim "Cầu vồng tình yêu" đang "làm mưa làm gió", tôi lần đầu được gặp "Trọc phú Lý Hào" Tạ Am. Tôi ấn tượng mãi hình ảnh nghệ sĩ già thấp bé đi từ cuối con ngõ đường Nghi Tàm ra đón tôi.
Bẵng đi gần 8 năm, thấy ông vắng bóng truyền hình, tôi gọi điện để hỏi thăm và xin ông một cái hẹn. Nhưng nghe máy là giọng một phụ nữ, tôi đoán là vợ nghệ sĩ Tạ Am. Dù rất niềm nở tiếp chuyện tôi nhưng bà một mực từ chối cuộc hẹn với lý do "ông Am" bệnh.
Cuối cùng do tôi nói khó, bà đành cho tôi một cái hẹn và không quên nhắc: "Ông Am bị tai biến nên giờ hơi khó tính, nói năng cũng khó nên cháu gặp có gì cũng thông cảm cho ông nhé!".
Lần này đón tôi ở cửa là người vợ kém 4 tuổi của nghệ sĩ Tạ Am. Còn ông đang ngồi trong phòng khách lặng lẽ theo dõi tivi. Thấy tôi chào người nghệ sĩ già chỉ khẽ gật đầu nhưng thấy thoáng trên gương mặt ông nụ cười.
Nhắc lại lần gặp cách đây 8 năm, ông bảo xa quá rồi ông không nhớ rõ nhưng may cho tôi liên lạc trước chứ nhà ông chuyển về ở chung cư cũng một thời gian rồi. Ông bảo căn nhà ở Nghi Tàm ngõ ngách vòng vèo quá nên chuyển lên ở trên cao ở cho thoáng mát, trong lành.
Nói xong ông chỉ vào khuôn miệng có hơi méo rồi nhìn ra ngoài ban công có mấy chậu cây xanh, nghệ sĩ Tạ Am chậm rãi: "Cháu thấy đấy, giờ đi lại khó khăn, tiếng nói cũng không tròn vành rõ chữ nên tôi cũng chẳng đi diễn nữa.
Giờ chỉ ở nhà xem tivi, đi quanh nhà, cháu nội cũng không phải trông. Sợ tôi buồn, các con mua cho mấy chậu cây thi thoảng chăm sóc, tưới tắm hoặc nhìn ngắm cho đỡ chán".
Khi tôi hỏi ông về lần bị tai biến, nghệ sĩ kể, phim cuối cùng ông đóng là năm 2017 - "Những người nhiều chuyện" - vai tổ trưởng tổ dân cư. Phim có 12 tập, ông đóng còn đúng một cảnh cuối thì bị tai biến.
"Trước đó tôi cũng có một vài dấu hiệu như kiểu đi xe muốn đi bên phải lại lái sang bên trái. Thế nên trước cảnh quay cuối một ngày tôi và vợ vào viện khám cho chắc. Nhưng sau đó bác sĩ bảo phải nhập viện ngay để theo dõi. Tôi còn bảo bà vợ về nhà đem sẵn quần áo phụ kiện vào viện để sáng hôm sau đi quay cho xong bộ phim", nghệ sĩ Tạ Am kể lại.
Theo lời ông, chuẩn bị đầy đủ là thế nhưng đến sáng hôm sau ông không dậy được, vợ gọi bác sĩ đến kiểm tra thì bảo ông bị tai biến. Cái may của ông là bị ngay tại bệnh viện nên nằm điều trị luôn khoảng nửa tháng rồi về nhà theo dõi uống thuốc.
Nói về bộ phim dang dở, ông cười bảo: "Sau cảnh đó phải bỏ chứ biết sao được. Cũng may điều trị kịp nên tôi không bị liệt nửa người, chỉ có tiếng nói thì lúc đầu rất khó khăn, nói không rõ lời. Đến giờ tôi vẫn túc tắc tập đi lại ở trong nhà hoặc dọc hành lang, rồi tập đọc. Nhiều khi đứa cháu nội còn thắc mắc: không biết ông đang đọc cái gì. Nhưng nói chung là bây giờ sức khỏe khá hơn rồi!".
Tin ông bị bệnh ít người biết, phần vì tính ông kín đáo, phần vì ông không muốn ai xót xa ông.
"Nhưng năm ngoái sau khi nhận danh hiệu NSND, nghe tin tôi bệnh, ông Trần Hạnh được cô con gái đưa đến thăm. Nói đúng ra là con gái dắt ông đến vì mắt ông Trần Hạnh gần như mù rồi. Tôi vui lắm vì mấy nghệ sĩ già vẫn còn nhớ đến, ghé thăm được nhau", nghệ sĩ Tạ Am chia sẻ.
Hỏi ông về chuyện giữ kín bệnh tật thì chắc vẫn có không ít lời mời nghệ thuật? Ông từ từ nói: "Gần nhất hình như là MC Thảo Vân có gọi mời tôi ghi hình "Vui khoẻ có ích". Nhưng mời rồi mới biết tôi bệnh nên đành thôi.
Nghệ sĩ Tạ Am trong phim "Lựa chọn cuối cùng" (2016)
Rồi cũng có vài đơn vị liên hệ nói chú đi làm cho cháu một phim. Tôi từ chối với lý do là ốm thì họ lại bảo: "Chú ốm thì chúng cháu chờ". Cuối cùng tôi cũng phải thú thật là bị tai biến. Thú thật là đến giờ tôi cũng vẫn không muốn nhiều người biết bệnh của mình".
Bao nhiêu năm lăn lộn ăn cơm phim trường, giờ về ngồi nhà xem người ta đóng, tôi hỏi vui ông có nhớ nghệ thuật hay nhớ "cô nọ cô kia"? Khuôn miệng không tròn của ông giãn ra và nhẹ nhàng bảo: "Có gì đâu mà nhớ!
Nhớ nghề thì có chứ nhớ cô nọ cô kia thì không. Mấy năm nay ở nhà có thời gian nhưng rất lâu tôi không xem phim vì sợ nhớ nghề một phần, còn phần khác là tôi xem phim miền Nam. Phim ngoài Bắc bây giờ tôi xem thấy hơi nặng, không thư giãn được.
Ngay cả phim của "anh con trai" Hồng Đăng và Hồng Diễm tôi cũng xem mấy tập vì hai đứa đẹp, hợp cạ nhau, diễn hay. Còn giờ thì cũng ít xem".
Câu chuyện kể nhắc đến "cặp đôi màn ảnh" Hồng Đăng - Hồng Diễm bỗng gợi nhớ "Cầu vồng tình yêu" từng "làm mưa làm gió" năm nào.
Nhắc đến bộ phim, ông cũng thú thực đi diễn từ chính kịch đến hài kịch suốt Bắc chí Nam trong vòng khoảng gần chục năm mãi cho tới năm 2000 ông mới "bắt tay" với Hãng phim Truyền hình Việt Nam bằng bộ phim "Chớm nắng" của đạo diễn Vũ Minh Trí.
Sau lần "chạm ngõ" đó, ông trở thành "gương mặt thân quen" trong serie "Cảnh sát hình sự": Cổ cồn trắng, Tuyết đen, Cô gái đến từ Bangkok, Đằng sau tội ác. Rồi "Blog nàng dâu" và bộ phim dài hơi nhất, ghi điểm với công chúng là vai "Trọc phú Lý Hào" của "Cầu vồng tình yêu".
Nói về vai diễn "nhắc đến là biết Tạ Am" này của ông, ông bảo đây cũng chính là vai ấn tượng nhất vì chất hài hước "lố", vừa đại gia vừa đại ca giúp ông có "đất" tung hoành.
"Lý Hào là một kiểu nhân vật trọc phú, xuất thân là một kẻ nhặt rác từng nghèo đến mức không có tiền cứu chữa nên cậu con trai đầu lòng. Chính vì vậy, ông ta hứa với lòng mình là sẽ bất chấp mọi thủ đoạn để làm giàu.
Khi đã giàu có, Lý Hào bắt đầu cuộc sống của kẻ trưởng giả học làm sang: biểu hiện sẽ hơi lố kiểu vàng đeo đầy người, trang phục cũng phải khác người. Với vai này ai cũng tưởng Lý Hào chỉ có bề nổi trưởng giả học làm sang nhưng tôi cảm nhận ở vai diễn cả nội tâm và tình yêu con. Đó là một nhân vật tâm lý. Có lẽ vì đánh giá đúng nhân vật mà vai diễn này tôi nhận được nhiều khen tặng", ông "Lý Hào" tâm sự.
Tạo hình của nghệ sĩ Tạ Am trong một vai diễn được ông in và treo trong phòng
Nhớ lại độ hot của phim năm 2011-2012, ông bảo giá thử mà vào bây giờ khi mạng xã hội, truyền thông mạnh mẽ thì còn hot hơn nữa.
"Thời hoàng kim, đi đâu khán giả cũng nhắc đến dàn diễn viên phim. Tôi cùng vợ đi phủ Tây Hồ mà vợ toàn phải đứng đợi vì nhiều người (cả trẻ con mới lớn) xúm vào xin bà xã: Bà/Cô ơi cho cháu mượn chụp ảnh với ông/chú.
Có lần đi ăn bún ốc, hai vợ chồng vừa ngồi xuống thì thấy cô vợ ở bàn đối diện quay sang "đá" ông chồng ra rồi mời bác Am vào ngồi cạnh để chụp ảnh. Giờ ốm ở nhà, thi thoảng hồi tưởng cũng thấy vui!".
Rồi như chợt nhớ ra điều gì, ông chỉ tay về phía người vợ đang đứng bếp nấu nướng và chậm rãi: "Vì tôi muốn thể hiện cho ra chất trọc phú nên phải làm cho Lý Hào chẳng giống ai ngay từ trang phục: hết đầu lâu xương chéo lại hoa hòe hoa sói. Có lẽ đó cũng là một phần làm nên thành công của vai diễn. Mà có một điều ít ai biết đó là tất cả trang phục đó đều do một tay vợ tôi mua vải tự cắt may lấy. Hàng độc đấy!"
Dù không bộc lộ quá nhiều qua giọng nói nhưng nhìn vào ánh mắt nghệ sĩ già khi chia sẻ những lời này tôi thấy rõ sự rạng rỡ khi nhắc về người vợ đảm đang, khéo tay, tinh tế của mình.
Nghe nhắc đến mình, vợ nghệ sĩ Tạ Am - vốn là con nhà nòi, con gái của NSƯT Tuấn Nghĩa (Đoàn cải lương Chuông Vàng) và NSƯT Kiều Oanh (Đoàn cải lương Kim Phụng) góp vào mạch truyện của hai bác cháu. Ở tuổi 71, bà vẫn nhớ như in thuở đầu gặp "ông Am".
"Năm tôi vào Đoàn kịch Hà Nội, thì ông Am đã được vào biên chế. Vì cùng đoàn nên đã quen rồi cưới nhau - dù cũng trải qua khá nhiều gian nan bởi những quy định. Hồi đó cùng cưới với chúng tôi còn có 3 đôi khác.
Nhiều người nhìn vào đều bảo chúng tôi không bền vì tính cách khác xa nhau. Thực tế ai quen thì sẽ biết ông Am lên phim thì trọc phú, trùm buôn lậu, lão gia lắm tiền thế đấy nhưng ngoài đời rất lành. Đôi khi hiền quá, chẳng bao giờ sân si, va chạm với ai. Ấy vậy mà tôi sống với ông ấy đến tận tuổi này, còn 3 đôi kia thì lại tan rã từ lâu rồi", vợ nghệ sĩ Tạ Am kể.
Cũng theo lời bà, mặc dù là con nhà nòi nhưng con đường nghệ thuật của bà khá lận đận và ngắn ngủi. Bà kể, sau một thời gian tại đoàn kịch Hà Nội bà xin nghỉ và về công tác tại Đoàn kịch Đường sắt.
Đến khi Đoàn giải thể thì lại xin về làm công nhân sản xuất vợt bóng bàn ở nhà máy cao su đường sắt. Cho đến năm 1991, Nhà máy không hoạt động được nữa, bà cũng xin nghỉ luôn và đi buôn bán.
Với giọng nói chậm rãi của một người bị tai biến, nghệ sĩ Tạ Am lại tiếp lời vợ cho biết, không chỉ đoạn đường với Đoàn kịch của bà ngắn ngủi mà ông cũng không hơn gì.
Hơn 20 năm tại Đoàn kịch Hà Nội đóng những vai "làng nhàng", cái tên Tạ Am gần như không được người xem biết đến. Lúc này, gánh nặng của người trụ cột gia đình và nỗi lo cơm áo gạo tiền khiến những nghệ sĩ không thể cống hiến hết mình cho nghệ thuật.
Ông tâm sự: "Người ta nói có thực mới vực được đạo mà dạo đấy khó khăn quá, nên đành chơi kiểu "nhà văn kiêm con buôn" đi theo một gánh tạp kỹ diễn dọc Bắc - Nam, không có chỗ nào không đặt chân đến, diễn từ chính kịch đến hài kịch. Vất vả và nguy hiểm, có đến 2 lần suýt chết.
Ấy thế mà cuộc sống cũng có khấm khá hơn đâu. Thậm chí, gia đình tôi khó khăn đến nỗi đành lòng để con gái đi lao động xuất khẩu theo diện tiêu chuẩn Đoàn kịch. Dù chính con lại là người động viên bố mẹ "con được đi cơ mà, vậy sao bố mẹ phải khóc" mà lòng vẫn đau như cắt.
Chính vì đời sống kinh tế bấp bênh, ở Đoàn không như ý, cộng thêm nhiều vấn đề khác nên ông quyết định làm đơn xin về hưu sớm từ năm 1991. Từ đó, hai vợ chồng tôi ra mở quán cơm vỉa hè và xoay xở thêm trong vòng nhiều năm trời".
Tuy nhiên, cũng theo chia sẻ của nghệ sĩ Tạ Am, chính vì sớm "rút lui" khỏi Đoàn kịch nên đến nay hai vợ chồng ông đều không có lương hưu. Mặc dù thế, niềm hạnh phúc lớn nhất của ông là đến tuổi "thất thập cổ lai hy" vẫn có vợ có chồng bên nhau để năm tháng tuổi già đỡ hiu hắt.
Nghe ông "lãng mạn" cuộc sống tuổi xế chiều, vợ nghệ sĩ Tạ Am lại góp vui: "Ông ấy nói thế thôi chứ giờ vừa tiểu đường nhẹ, vừa huyết áp, lại tai biến nên khó tính hay cáu kỉnh lắm".
Rồi bà tiếp: "Cháu có tin tôi từng này tuổi nhưng tối vẫn 23 giờ mới dọn dẹp xong đi ngủ. Và 3 giờ sáng đã dậy để lo cơm nước, thuốc men cho ông Am xong còn đi chợ. Xưa có thời điểm vợ chồng bán cơm bụi còn giờ tôi bán quần áo".
Người vợ tần tảo của nghệ sĩ Tạ Am
Như sợ người nghe hiểu lầm con cái, bà nói luôn: "Các con cũng không muốn tôi vất vả nhưng vì hai vợ chồng tôi đều không có lương nên thành ra vẫn chạy đi chạy lại công việc để đỡ cho các con phần nào. Hơn nữa nhờ trời mình vẫn còn sức khoẻ".
Quay sang nhìn chồng, bà lại nói: "Ông Am thì giờ cứ ở nhà tập đi, tập nói. Rảnh rỗi ông xem tivi hoặc ra ban công ngắm cây, ngắm người qua lại và ngóng vợ, ngóng con đi làm về".
Nghe vợ nói đến đây, nghệ sĩ Tạ Am trở lại với câu chuyện: "Nhà có gene nhưng tôi mừng vì con cái không theo nghệ thuật. Vì nghệ thuật như vợ chồng tôi thì nghèo lắm. Hồi còn nhỏ, anh con trai cũng đi đóng phim, nhận được lời mời là đi nhưng lớn lên là nó bỏ hẳn và bảo: Con không làm nữa đâu.
Đói! Thực sự thì tôi cũng không tiếc cho con. Nghệ thuật không có nghề cũng chết. Chẳng biết làm gì nữa? Vậy nên theo dõi tivi thi thoảng bây giờ tôi vẫn thắc mắc không biết diễn viên giờ làm gì mà giàu? Không như tôi ngày xưa!".
Rồi nghệ sĩ già kết luận: "Bao nhiều năm lăn lộn với nghề dù không danh hiệu, không lương hưu, không như ý nhưng tôi không hối hận, không tiếc nuối. Ở tuổi 75, tôi hài lòng với phần thưởng lớn nhất trong cuộc đời nghệ thuật là được quần chúng biết đến và yêu quý.
Như hồi làm phim "Chuyện của Pao" đi lên tận Hà Giang mà người dân vẫn nhận ra. Đó thực sự là một niềm vui lớn của người nghệ sĩ như tôi".