Một năm qua đi, vào ngày cuối cùng của năm, tất cả các gia đình Việt Nam lại dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa và đặc biệt chuẩn bị lễ cúng tất niên.
Lễ cúng tất niên đã trở thành phong tục tập quán lâu đời của người Việt Nam được tiến hành vào chiều và tối ngày 29 hoặc 30 tháng Tết (tùy theo tháng Chạp âm lịch có 29 hay 30 ngày), trước lễ cúng giao thừa. Hiện nay, một vài gia đình đã thực hiện lễ cúng tất niên sớm trước một vài ngày để phù hợp với điều kiện đặc biệt của gia đình.
Dân gian quan niệm rằng bữa cơm tất niên còn có ý nghĩa nữa là sum họp, để mời ông bà, tổ tiên, những người đã khuất về ăn tết cùng con cháu.
Bữa cơm tất niên có ý nghĩa kết nối giữa các thế hệ trong gia đình, để tiễn năm cũ qua đi và đón chào năm mới đến nhiều may mắn, thuận lợi.
Thông thường, mâm cúng tất niên bao gồm: mâm ngũ quả, hương hoa, giấy tiền vàng mã, đèn nến, trầu cau, trà, rượu, bánh chưng và mâm cỗ chay hoặc mặn.
Theo truyền thống, các gia đình thường làm hai mâm cỗ, một mâm cúng gia tiên tại bàn thờ ở trong nhà mình và một mâm cúng trời, đất, âm linh, cô hồn ở khoảng sân trước nhà.
Mâm cỗ cúng tất niên thường có các món cơ bản là gà trống luộc, canh măng, canh mọc, nem rán, rau, giò, bánh chưng...
Tuy nhiên, tùy theo vùng miền mà mâm cỗ cúng tất niên có thêm các món ăn đặc trưng riêng.
Đối với người miền Bắc, mâm cỗ mặn được chuẩn bị rất bài bản, thường trên mâm có 4 bát, 4 đĩa. Cỗ lớn thì 6 bát, 6 đĩa hoặc 8 bát, 8 đĩa… Cũng có nhà chuẩn bị mâm cỗ lớn xếp cao từ 2 đến 3 tầng.
Bốn bát gồm: bát giò heo hầm măng lưỡi lợn, bát bóng thả, bát miến, bát mọc. Bốn đĩa của mâm cỗ gồm: đĩa giò lụa, đĩa chả quế, đĩa thịt gà, đĩa thịt heo.
Miền Trung thường có: bánh chưng, bánh tét, giò lụa, gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua…
Mâm cơm cúng tất niên của người miền Nam hay có bánh tét, canh măng, thịt kho tàu, chả giò, nem, gỏi tôm thịt.