Cơ sở hạt nhân bí ẩn nằm sâu trong lòng đất
Theo các chuyên gia và hình ảnh vệ tinh được AP phân tích, ở gần đỉnh núi Zagros ở trung tâm Iran, các công nhân đang xây dựng một cơ sở hạt nhân trong lòng đất với độ sâu có thể nằm ngoài tầm bắn của các vũ khí tối Mỹ.
Hình ảnh và video từ Planet Labs PBC cho thấy Iran đang đào hầm trong núi gần cơ sở hạt nhân Natanz, nơi chứng kiến nhiều cuộc tấn công phá hoại giữa bối cảnh Tehran và phương Tây vẫn bế tắc trong thỏa thuận về chương trình hạt nhân của nước này.
Ảnh vệ tinh từ Planet Labs PBC cho thấy việc xây dựng một cơ sở mới dưới lòng đất tại Natanz, Iran ngày 14/4/2023. Ảnh: AP
Với việc Iran đang sản xuất urani gần mức phát triển vũ khí sau khi thỏa thuận hạt nhân với các nước lớn sụp đổ, giới quan sát phương Tây cho rằng, việc xây dựng công trình trên sẽ làm phức tạp thêm những nỗ lực của phương Tây nhằm ngăn Iran phát triển bom nguyên tử khi tiến trình ngoại giao chững lại.
Việc hoàn thành một cơ sở như trên cũng sẽ "là một kịch bản ác mộng có nguy cơ châm ngòi vòng xoáy leo thang căng thẳng mới", Kelsey Davenport, Giám đốc về chính sách giải trừ vũ khí tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí có trụ sở tại Washington cho hay.
"Giữa bối cảnh Iran tiến gần đến việc phát triển bom, hầu như không còn nhiều giới hạn để Tehran thúc đẩy chương trình của mình mà không vượt qua các lằn ranh đỏ của Mỹ và Israel. Ở thời điểm này, bất kỳ sự leo thang nào đều có nguy cơ dẫn đến xung đột", chuyên gia này đánh giá.
Việc xây dựng tại cơ sở hạt nhân Natanz diễn ra 5 năm sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đơn phương rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân. Ông Trump cho rằng thỏa thuận này không giải quyết được chương trình tên lửa đạn đạo cũng như việc Tehran ủng hộ các lực lượng bán quân sự khắp Trung Đông.
Tuy nhiên, điều mà thỏa thuận hạt nhân đã làm được là nó hạn chế mức độ làm giàu urani tinh khiết của Iran ở mức 3,67%, chỉ đủ để sản xuất điện hạt nhân và duy trì kho urani của nước này ở mức 300kg.
Kể từ khi thỏa thuận hạt nhân sụp đổ, Iran cho biết, nước này đang làm giàu urani tới mức 60% mặc dù các thanh sát viên gần đây cho biết Tehran đã làm giàu urani tới độ tinh khiết 83,7%. Iran sẽ chỉ còn một bước ngắn nữa để tiến gần ngưỡng 90% - cấp độ để sản xuất vũ khí.
Vào tháng 2/2023, các thanh sát viên quốc tế ước tính kho urani của Iran đã tăng gấp 10 lần so với thời điểm thỏa thuận hạt nhân được thực hiện dưới thời cựu Tổng thống Obama, với số lượng urani được làm giàu đủ để Tehran sản xuất "vài quả bom hạt nhân", người đứng đầu Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế thông báo.
Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Israel cho biết họ sẽ không cho phép Iran phát triển vũ khí hạt nhân.
"Chúng tôi tin rằng ngoại giao là cách tốt nhất để đạt được mục tiêu đó nhưng Tổng thống cũng khẳng định rõ rằng chúng tôi sẽ không loại bỏ bất kỳ lựa chọn nào khỏi bàn đàm phán", Nhà Trắng cho hay trong một thông báo.
Trong khi đó, Iran phủ nhận việc nước này đang tìm cách phát triển vũ khí hạt nhân mặc dù các quan chức Tehran hiện đã công khai thảo luận về khả năng theo đuổi điều này. Phái đoàn Iran tại Liên Hợp Quốc cho biết "các hoạt động hạt nhân hòa bình của Iran diễn ra minh bạch và dưới sự giám sát của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế".
Nằm ngoài phạm vi của các cuộc không kích?
Theo phía Iran, công trình mới xây dựng sẽ thay thế trung tâm sản xuất máy ly tâm trên mặt đất ở Natanz từng bị tấn công trong một vụ nổ hồi tháng 7/2020. Tehran cáo buộc vụ việc trên do Israel thực hiện.
Iran không thừa nhận có bất kỳ kế hoạch nào khác cho cơ sở trên mặc dù nước này sẽ phải báo cáo về địa điểm này cho IAEA nếu có kế hoạch sản xuất urani bên trong. IAEA vẫn chưa đưa ra phản ứng về cơ sở dưới lòng đất mới xây dựng này của Iran.
Dự án trên được xây dựng cạnh Natanz, cách Tehran khoảng 225km về phía Nam. Được bảo vệ bởi các hệ thống phòng không, hàng rào và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, cơ sở này trải rộng trên 2,7km vuông ở cao nguyên Central Plateau khô hạn.
Ảnh vệ tinh từ Planet Labs PBC cho thấy cơ sở hạt nhân Natanz của Iran ngày 14/4/2023. Ảnh: AP
Các hình ảnh vệ tinh do Planet Labs PBC chụp hồi tháng 4 và được AP phân tích cho thấy Iran đang đào vào trong Kūh-e Kolang Gaz Lā, hay núi Pickaxe, nằm ngay bên ngoài hàng rào phía Nam của Natanz.
Một số hình ảnh khác do Trung tâm Nghiên cứu Giải trừ Vũ khí James Martin đã tiết lộ 4 lối vào đã được đào vào trong một phía của núi với 2 lối vào ở phía Đông và 2 lối khác ở phía Tây. Mỗi lối vào rộng 6 mét và cao 8 mét.
Các chuyên gia nhận định với AP rằng, Iran có thể đang xây dựng một cơ sở có độ sâu từ 80 - 100 mét. Phân tích của trung tâm trên là tài liệu đầu tiên ước tính độ sâu của hệ thống hầm dựa trên các hình ảnh vệ tinh.
Viện Nghiên cứu Khoa học và An ninh Quốc tế có trụ sở tại Washington cho biết vào năm ngoái rằng các đường hầm có thể sâu hơn. Theo các chuyên gia, quy mô xây dựng của dự án cho thấy Iran sẽ sử dụng cơ sở dưới lòng đất này để làm giàu urani chứ không chỉ sản xuất máy ly tâm.
"Độ sâu của cơ sở này là một mối lo ngại bởi chúng ta sẽ gặp khó khăn hơn nhiều để phá hủy nó bằng các vũ khí theo quy ước như bom phá boongke", Steven De La Fuente - học giả nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Khoa học và An ninh Quốc tế cho hay.
Các cơ sở dưới lòng đất trên là lý do Mỹ tạo ra bom GBU-57, có thể xuyên qua ít nhất 60 mét đất trước khi kích nổ, quân đội Mỹ cho hay. Các quan chức Mỹ được cho là đã thảo luận về việc sử dụng 2 quả bom này để đảm bảo phá hủy thành công một địa điểm. Hiện chưa rõ, liệu chúng có thể phá hủy một cơ sở sâu trong lòng đất như cơ sở mới của Iran ở Natanz hay không.
Các chuyên gia tin rằng nếu các nỗ lực ngoại giao thất bại và các hoạt động phá hoại gia tăng, Iran sẽ ngày càng tiến gần việc phát triển bom hạt nhân cũng như bố trí các chương trình phát triển ở sâu trong lòng núi hơn - vị trí mà các cuộc không kích và phá hoại có thể không vươn tới.
"Các vụ phá hoại có lẽ làm gián đoạn chương trình hạt nhân của Iran về ngắn hạn nhưng đó không phải là chiến lược lâu dài để ngăn cản nước này phát triển hạt nhân. Việc Iran đưa các chương trình hạt nhân ngày càng tiến sâu vào lòng đất sẽ làm gia tăng rủi ro phổ biến vũ khí", Davenport, chuyên gia về giải trừ vũ khí đánh giá./.