Dưới đây là bài bình luận của ông Paul Krugman được đăng tải trên tờ New York Times. Ông Krugman là giáo sư danh dự của Trường Woodrow Wilson thuộc Đại học Princeton và từng giành giải Nobel Kinh tế vào năm 2008 nhờ công trình nghiên cứu về địa lý kinh tế và xác định mô hình thương mại quốc tế.
Nước Mỹ nghèo đi
Trong cuộc cạnh tranh kinh tế, có thể thấy ông Trump đã thường xuyên nhắc đi nhắc lại lời nói quen thuộc: "Chiến tranh thương mại là điều tốt, và [Mỹ] rất dễ giành chiến thắng". Ông Trump còn tự khẳng định rằng: "Tôi là Người Thuế Quan", và cho rằng doanh nghiệp nước ngoài đang phải trả cho mức thuế quan mà ông đã áp đặt đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ.
Tới nay, có những bằng chứng rõ ràng để kiểm chứng tuyên bố của ông Trump. Trong năm 2018, ông Trump đã áp thuế quan ở mức khoảng 12% đối với hàng hóa nhập khẩu tại Mỹ, và nhiều thuế quan đã kéo dài đủ lâu để gây ra ảnh hưởng rõ rệt.
Hôm 2/3, các nhà kinh tế học từ Columbia, Princeton, và Cục Dự trữ Liên Bang đã công bố bản nghiên cứu có tên "Tác động của cuộc chiến thương mại 2018 đối với giá cả và phúc lợi của Mỹ", trích dẫn chi tiết số liệu để đánh giá ảnh hưởng của thuế quan do ông Trump đề ra.
Theo đó, chính phủ Mỹ đã thu thập số liệu về giá cả và số lượng của nhiều chủng loại hàng hóa nhập khẩu. Rất nhiều mặt hàng chịu thuế quan, nhưng cũng có mặt hàng khác không chịu thuế quan. Khi so sánh hai nhóm hàng hóa, nhóm nghiên cứu đã tìm ra ảnh hưởng từ cuộc thương chiến do ông Trump phát động.
Giáo sư kinh tế học Paul Krugman. Ảnh: Reuters
Kết luận là: theo ước tính ban đầu, các doanh nghiệp nước ngoài không phải là người trả tiền cho thuế quan, mà chính công ty và người tiêu dùng Mỹ mới phải trả cho khoản này. Và khi mức thiệt hại đối với người tiêu dùng Mỹ vượt qua ích lợi của thuế quan, thì nước Mỹ nhìn chung đã nghèo đi.
Theo tầm nhìn của ông Trump, khi doanh nghiệp nước ngoài trả tiền thuế quan, giá các mặt hàng nhập khẩu sẽ giảm để bù cho tiền thuế quan, và vì vậy giá tiêu dùng sẽ không thay đổi. Tuy nhiên, điều thực sự xảy ra là thuế quan không có ảnh hưởng trực tiếp nào đối với giá nhập khẩu, mà chính người tiêu dùng Mỹ phải chịu khoản này.
Bên cạnh đó, số lượng nhập khẩu các mặt hàng Trung Quốc bị đánh thuế giảm sâu, một phần vì người tiêu dùng chuyển qua sử dụng hàng nội địa, nhưng phần lớn bởi vì các nhà nhập khẩu Mỹ chuyển qua nhập hàng từ những nước không phải chịu thuế quan của ông Trump. Ví dụ, nhiều công ty Mỹ đã mua những sản phẩm thay thế từ Việt Nam và Mexico để bù đắp vào nhu cầu trong nước.
Theo nghiên cứu, những thay đổi này là yếu tố then chốt khiến nước Mỹ nghèo đi.
Sức cạnh tranh giảm sút
Hãy phân tích ví dụ sau: trước khi chiến tranh thương mại nổ ra, Mỹ nhập khẩu một loại hàng từ Trung Quốc với giá 100$. Sau đó ông Trump áp mức thuế 25%, khiến người tiêu dùng phải mua với giá 125$.
Nếu Mỹ tiếp tục nhập khẩu loại hàng này từ Trung Quốc, người tiêu dùng sẽ tốn thêm 25$ để mua - nhưng chính phủ Mỹ sẽ có thêm 25$ tiền thuế, tức là tổng thu nhập quốc dân không thay đổi.
Tuy nhiên, hãy đặt tình huống các nhà nhập khẩu quyết định mua loại hàng nói trên từ 1 nguồn khác đắt hơn nhưng không chịu thuế quan. Ví dụ, họ mua hàng từ Việt Nam với giá 115$. Như vậy, người tiêu dùng Mỹ chỉ tốn thêm 15$ - nhưng chính phủ Mỹ cũng không nhận được thêm khoản tiền này - và 15$ đó sẽ là tổn thất cho cả quốc gia.
Nhưng nếu người tiêu dùng chuyển qua mua hàng từ một nhà cung cấp nội địa - ví dụ như một công ty bán sản phẩm với giá 120$, thì câu chuyện sẽ thay đổi như thế nào?
Câu trả lời là, sản xuất một mặt hàng trong nước sẽ kéo theo chi phí cơ hội. Người lao động Mỹ gần như đều tham gia sản xuất một nhóm sản phẩm cố định, vậy nên nếu không có thuế quan, 120$ chi phí để sản xuất một loại mặt hàng (vốn có thể được nhập khẩu) có thể đã được dùng để sản xuất mặt hàng khác.
Việc doanh nghiệp trong nước phải chuyển đổi để sản xuất mặt hàng thường được nhập khẩu đồng nghĩa với việc mất 20$ chi phí mà không đem lại lợi ích nào.
Thêm vào đó, về bản chất, hàng loạt công việc trong ngành sản xuất được tạo thêm nhờ vào thuế quan của ông Trump đều là sự bù đắp từ hàng loạt người mất việc trong những ngành sản xuất khác.
Một phần bởi vì hầu hết các thuế quan đều nhằm vào hàng hóa trung gian - nguyên liệu đầu vào của sản phẩm.
Vì thế nên, ví dụ, công việc được tạo thêm trong ngành sản xuất thép sẽ đánh đổi bằng việc nhiều công nhân trong ngành sản xuất ô tô và các ngành khác mất việc.
Hơn thế nữa, thuế quan còn khiến đồng USD mạnh lên, và khiến sức cạnh tranh của ngành xuất khẩu Mỹ ngày càng kém đi.
Tóm lại, thuế quan của ông Trump đã làm tăng giá tiêu dùng. Chắc chắn Mỹ đã thu được thêm một số khoản thuế, nhưng người tiêu dùng Mỹ cũng đã chuyển sang sử dụng sản phẩm từ những nguồn cung cấp không bị đánh thuế khác. Điều này đã khiến nước Mỹ nghèo đi về mặt tổng thể.
Hiện nay, con số vẫn chưa đáng báo động. Tuy nhiên, nếu chiến tranh thương mại mở rộng - ví dụ như thuế quan với xe ô tô châu Âu - thì số liệu thiệt hại sẽ lớn hơn rất nhiều.