Vốn là một loại cây quen thuộc ở khu vực phía Bắc, cây chay có lẽ được nhiều người biết đến hơn khi nó gắn liền với quả cau, miếng trầu mà các bà, các mẹ khi xưa hay ăn. Thân vỏ của cây chay được dùng để ăn trầu, giúp cho miếng trầu thêm mùi thơm và màu đỏ thắm.
Quả chay khi chín có màu vàng
Những cây chay quen thuộc ấy lại cho ra những quả chay màu xanh màu vàng. Cây chay thường bắt đầu ra quả vào tháng 3 hoặc tháng 4 và thu hoạch trái chín vào mùa hè. Thông thường, quả chay có kích thước khá nhỏ và không hề có hình dạng nhất định.
Trái chay thường được dùng để nấu canh, kho cá, nhưng trước đây không mấy ai đem quả chay đi bán. Loại quả này thường rụng đầy gốc ít ai đoái hoài.
Quả chay xanh có vị chua chua, ruột hồng trông rất bắt mắt
Khi quả chay chín, chúng chuyển sang màu vàng, ruột hồng và ăn có vị chua. Chính bởi đặc điểm này mà người dân thường dùng quả chay để chế biến một số món canh chua, hay làm các món kho. Chay kho cá trắm là một trong những món được nhiều chị em lựa chọn.
Ngoài ứng dụng trong ẩm thực, quả chay cũng có tác dụng như một vị thuốc trong Đông y. Trong quả chay có chứa nhiều chất có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa thức ăn, nhuận tràng và kích thích ăn ngon như axit amin, men béo, men phân giải, axit malic,... Vì thế, đây được xem là loại quả rất tốt cho hệ tiêu hóa, nên được bổ sung vào khẩu phần ăn.
Vì chay chỉ có trong mùa hè và thường khó bảo quản được lâu trong điều kiện thông thường nên khi quả còn ương (sắp chín) người ta thường bổ ra rồi đem phơi khô, hoặc sấy khô để dùng dần và giữ được lâu hơn.
Để sử dụng quanh năm, người ta thường thái chay thành lát mỏng và đem phơi khô dùng dần
Ngoài ra, quả chay khi chín ăn cũng rất thú vị, vị vừa ngọt ngọt vừa chua chua, có thể chấm với muối ớt ăn rất "bon miệng".
Phần ruột chay chín thường có màu hồng hoặc cam, tùy loại. Chính vì vậy những năm gần đây, quả chay nổi lên như một thứ quả mà chị em nội trợ yêu thích, săn lùng. Giá mua quả chay rất rẻ, thế nhưng không phải mùa nào cũng có nên để "săn" được thì phải chờ đúng mùa. Trung bình giá chay dao động từ 40.000 – 80.000 đồng/kg tùy thời điểm.