Một cửa hàng Maag mới khai trương, vốn được chuyển đổi thương hiệu từ Zara, ở Moskva ngày 27/4/2023. Ảnh: AP
Khi cuộc xung đột Ukraine bùng nổ, các công ty toàn cầu đã nhanh chóng phản ứng, một số tuyên bố họ sẽ rời khỏi Nga ngay lập tức, số khác cắt giảm nhập khẩu hoặc đầu tư mới. Các nhà máy, công ty năng lượng và nhà máy điện trị giá hàng tỷ USD bị xóa sổ hoặc được rao bán.
Nhưng hơn một năm sau, mọi thứ trở nên rõ ràng: Việc rời khỏi nước Nga không đơn giản như những thông báo đầu tiên. Nga ngày càng đặt ra nhiều rào cản đối với các công ty muốn rút lui, yêu cầu phải có sự chấp thuận của một ủy ban chính phủ và trong một số trường hợp là từ chính Tổng thống Vladimir Putin, đồng thời áp đặt các khoản chiết khấu lớn và thuế rất cao đối với giá bán.
Sau làn sóng rút lui ban đầu
Mặc dù chuyện của mỗi công ty khác nhau, nhưng chủ đề chung là họ phải vượt qua trở ngại giữa một bên là các lệnh trừng phạt của phương Tây và bên kia là những nỗ lực của Nga nhằm ngăn cản những người rời đi.
Nhiều công ty chỉ đơn giản là lặng lẽ giữ nguyên vị trí, có khi họ viện dẫn trách nhiệm với các cổ đông, với nhân viên hoặc nghĩa vụ pháp lý đối với các bên nhận quyền hoặc đối tác địa phương. Những công ty khác lập luận rằng họ đang cung cấp những thứ thiết yếu như thực phẩm, nông sản hoặc thuốc men. Một số không giải thích gì cả.
Một trong số các công ty ở lại là chuỗi thời trang Benetton của Italy, có cửa hàng tại Trung tâm thương mại Châu Âu (Evropeisky Mall) ở Moskva, vẫn bận rộn vào một buổi tối ngày trong tuần gần đây. Khách hành nhộn nhịp thử đồ và nhân viên thu dọn các đống quần áo.
Tại cửa hàng bán lẻ nội y Calzedonia cũng của Italy, người mua xem tất và đồ bơi. Cả hai công ty đều không trả lời các câu hỏi được gửi qua email.
Người dân đi lại qua cửa hàng Calzedonia trên phố Tverskaya ở Moskva ngày 27/4/2023. Ảnh: AP
Còn đối với người tiêu dùng ở Moskva, những gì họ có thể mua không thay đổi nhiều. Trong khi cửa hàng sản phẩm trẻ em Mothercare đổi tiền thành Mother Bear dưới quyền sở hữu mới của công ty địa phương, hầu hết các mặt hàng trong cửa hàng đặt tại Evropeisky Mall vẫn mang thương hiệu Mothercare.
Đó cũng là điều mà sinh viên Alik Petrosyan nhìn thấy khi mua sắm tại MAAG, công ty hiện đang sở hữu chuỗi cửa hàng quần áo hàng đầu trước đây của Zara ở Moskva.
“Chất lượng không thay đổi chút nào, mọi thứ vẫn như cũ", Alik nói. “Giá không thay đổi nhiều, kể cả tính đến lạm phát và các kịch bản kinh tế đã xảy ra vào năm ngoái.”
“Nhìn chung Zara - hay Maag - có đối thủ cạnh tranh, nhưng tôi không nói rằng hiện tại có bất kỳ đối thủ nào có thể cạnh tranh bình đẳng. Vì các đối thủ còn lại đều ở phân khúc giá cao hơn nhưng chất lượng không tương xứng", Alik nhận xét.
Cuộc rút chạy ban đầu khỏi Nga được dẫn đầu bởi các nhà sản xuất ô tô lớn, các công ty dầu mỏ, công nghệ và dịch vụ chuyên nghiệp. BP, Shell, ExxonMobil và Equinor đã kết thúc liên doanh hoặc xóa sổ cổ phần trị giá hàng tỷ đô la. McDonald's đã bán 850 nhà hàng của mình cho một công ty nhượng quyền địa phương, trong khi Renault của Pháp nhận chỉ một đồng rúp tượng trưng cho phần lớn cổ phần của mình trong Avtovaz, nhà sản xuất ô tô lớn nhất của Nga.
Sau làn sóng ra đi ban đầu, các danh mục mới đã xuất hiện: các công ty đang chờ đợi thời cơ của họ, những công ty gặp khó khăn trong việc thanh lý tài sản và những công ty khác đang cố gắng kinh doanh như bình thường. Theo một cơ sở dữ liệu của Đại học Yale, hơn 1.000 công ty quốc tế đã công khai cho biết họ đang tự nguyện cắt giảm hoạt động kinh doanh ở Nga ngoài những gì mà lệnh trừng phạt yêu cầu.
Những cản trở làm thoái bước
Nhưng Điện Kremlin tiếp tục bổ sung các yêu cầu, gần đây là thuế khởi hành (rút khỏi Nga) “tự nguyện” 10% trực tiếp cho chính phủ, cộng với việc các công ty sẽ phải bán với giá chiết khấu tới 50%.
Tổng thống Putin gần đây đã tuyên bố rằng chính phủ sẽ tiếp quản tài sản của công ty năng lượng Phần Lan Fortum và công ty tiện ích Uniper của Đức, ngăn chặn hoạt động mua bán với mục đích bù đắp cho bất kỳ động thái nào của phương Tây nhằm tịch thu thêm tài sản của Nga ở nước ngoài.
Nhà sản xuất bia Đan Mạch Carlsberg đã thông báo ý định thoái vốn khỏi hoạt động kinh doanh tại Nga - vốn là một trong những hoạt động sản xuất bia lớn nhất ở nước này - vào tháng 3/2022 nhưng gặp phải những rắc rối liên quan đến lệnh trừng phạt và tìm kiếm người mua phù hợp.
Nhân viên nhà hàng Rostic trên phố Tverskaya vào ngày 25/4/2023. Ảnh: AP
Tanja Frederiksen, người đứng đầu bộ phận truyền thông đối ngoại toàn cầu của Carlsberg, cho biết: “Đây là một quá trình phức tạp và mất nhiều thời gian hơn chúng tôi tưởng ban đầu” nhưng hiện tại “gần như đã hoàn thành”.
Một gã khổng lồ bia khác, Anheuser-Busch InBev, đang cố gắng bán cổ phần trong một liên doanh ở Nga cho đối tác Anadolu Efes có trụ sở tại Thổ Nhĩ Kỳ và đã từ bỏ lợi nhuận từ thương vụ này.
Michael Harms, giám đốc điều hành Hiệp hội doanh nghiệp Đông Đức, cho biết các công ty đang bị mắc kẹt trong “'Tam giác quỷ Bermuda' giữa lệnh trừng phạt của EU, lệnh trừng phạt của Mỹ và lệnh trừng phạt của Nga”.
Thuế xuất cảnh 10% do Nga quy định cũng rất phức tạp. Maria Shagina, một chuyên gia về trừng phạt tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Berlin, cho biết các công ty Mỹ sẽ phải được Bộ Tài chính Mỹ cho phép thanh toán thuế này, nếu không sẽ vi phạm lệnh trừng phạt.
Những lý do "chính đáng" để ở lại
Trong một lời giải thích thẳng thắn hiếm hoi, Steffen Greubel, Giám đốc điều hành công ty thanh toán và vận chuyển Metro AG của Đức, cho biết tại cuộc họp cổ đông năm nay rằng công ty phản đối xung đột. Tuy nhiên, quyết định ở lại của họ được thúc đẩy bởi trách nhiệm đối với 10.000 nhân viên địa phương và “cũng vì lợi ích của việc bảo tồn giá trị của công ty này cho các cổ đông".
Tuy nhiên, quyết định ở lại được thúc đẩy bởi trách nhiệm đối với 10.000 nhân viên địa phương và “cũng vì lợi ích của việc bảo tồn giá trị của công ty này cho các cổ đông,” ông nói.
Metro nhận được khoảng 10% doanh thu hàng năm từ Nga, tương đương hơn 2,9 tỷ euro (3,1 tỷ USD).
Trong khi đó, các kệ hàng vẫn đầy ắp như trước xung đột tại các siêu thị Globus, chuỗi siêu thị có trụ sở chính tại Đức với khoảng 20 địa điểm hoạt động tại Moskva.
Quan sát kỹ hơn sẽ thấy rằng hầu hết các nhãn hiệu bia phương Tây đã biến mất và nhiều nhãn hiệu mỹ phẩm đã tăng giá khoảng 50% đến 70%. Có thêm rau của Nga và Belarus giá rẻ hơn. Các sản phẩm tiêu dùng của Procter & Gamble luôn dồi dào ngay cả sau khi công ty cho biết sẽ thu hẹp phạm vi sản phẩm của mình xuống mức thiết yếu.
Globus cho biết họ đã “cắt giảm mạnh” đầu tư mới nhưng vẫn mở cửa hàng để đảm bảo cung cấp thực phẩm cho người dân, lưu ý rằng thực phẩm không bị trừng phạt và viện dẫn “nguy cơ bị tịch thu giá trị tài sản đáng kể thông qua quốc hữu hóa bắt buộc cũng như những hậu quả nghiêm trọng về luật hình sự”.
Tương tự, Bayer AG của Đức, công ty cung cấp thuốc, hóa chất nông nghiệp và hạt giống, lập luận rằng việc họ thực hiện một số hoạt động kinh doanh ở Nga là bước đi đúng đắn. Công ty giải thích họ "giữ lại các sản phẩm nông nghiệp và chăm sóc sức khỏe thiết yếu đối với dân thường - như phương pháp điều trị ung thư hoặc tim mạch, các sản phẩm chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ mang thai và trẻ em cũng như hạt giống để trồng lương thực".