Thêm đoàn người di cư đến Mỹ mới hình thành
Những cuộc tranh cãi đang diễn ra quyết liệt ở thủ đô nước Mỹ dường như đã bỏ qua thực tế rằng ở biên giới vốn có những vấn đề không thể dễ dàng giải quyết chỉ bằng một bức tường. Tân Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi gọi bức tường theo đề xuất của ông Trump là "phi đạo đức". Bức tường này giờ trở thành vách ngăn trong chính nội bộ nước Mỹ.
Thực tế phũ phàng và cái cớ xây tường ngăn
Theo lực lượng biên phòng Mỹ, số lượng người di cư bị bắt giữ ở khu vực biên giới đang ít đi rất nhiều so với trước đây. Số người vượt biên bất hợp pháp đã giảm mạnh kể từ năm 2000. Tuy nhiên, trong khi đa số những người vượt biên trái phép trước đây là nam giới Mexico sang Mỹ để kiếm việc làm thì giờ đây gần 1/2 trong số đó là các gia đình và trẻ em (không có người lớn đi kèm) đến từ các quốc gia Trung Mỹ.
Ngày càng nhiều gia đình và trẻ em (không có người lớn đi kèm) đã "nộp mình" cho giới chức để xin tị nạn thay vì tìm cách trốn để khỏi bị bắt giữ như vài năm trước đây. Số lượng người di cư có đơn xin vào Mỹ đã tăng lên gần 70% trong năm tài chính 2017-2018, trong đó gần 93.000 người (năm trước đó là 56.000 người) nêu lý do là "có nỗi sợ đáng tin về việc bị ngược đãi bởi vì chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, quan điểm chính trị hoặc giai tầng xã hội" - bước đầu tiên để làm thủ tục xin tị nạn.
Tuy nhiên, chỉ có 10% trong số các hồ sơ đó được chấp thuận. Điều này đồng nghĩa với việc có rất nhiều người đang phải chờ đợi. Theo số liệu của Đại học Syracuse, hiện các tòa án di trú Mỹ vẫn còn số lượng hồ sơ lên đến 1,1 triệu, tăng gấp hai lần kể từ trước khi ông Trump vào Nhà Trắng.
Khoảng 40% số người di cư ở Mỹ bất hợp pháp là do đã hết hạn thị thực. Bức tường biên giới không giải quyết được vấn đề ở quá hạn. Chính quyền Mỹ cho biết có gần 740.000 trường hợp ở quá hạn trong khoảng thời gian 12 tháng. Các lãnh đạo biên phòng đã gặp rất nhiều khó khăn để chứng minh (với bất kỳ mức độ chính xác nào) là các hàng rào biên giới đã hoạt động hiệu quả. Một bức tường ở đoạn Yuma được xây vào giữa thập niên đầu của thế kỷ XXI đã chứng kiến sự sụt giảm (khoảng 90%) số vụ bắt giữ ở biên giới và các vụ bắt giữ cũng giảm sau khi bức tường ở San Diego được hoàn thành vào những năm 90 của thế kỷ trước.
Hàng rào và bức tường hiện có độ bao phủ khoảng 1/3 đường biên giới dài 1.954 dặm giữa Mỹ và Mexico vốn đa phần được xây dưới thời chính quyền George Tổng thống W. Bush. Theo báo cáo của Văn phòng Giải trình Chính phủ, trong giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2015, chính quyền Mỹ đã bỏ ra 2,3 tỷ USD để kéo dài hàng rào lên 654 dặm và số tiền nhiều hơn để tu sửa chúng.
Ông Trump giờ đây muốn kéo dài thêm và gia cố. Tuy nhiên, việc thuê nhà thầu, thiết kế và xây dựng hệ thống tường mới với công nghệ cập nhật có thể phải mất nhiều năm. Vì vậy, số tiền hơn 5 tỷ USD mà ông Trump yêu cầu chỉ đủ để xây đoạn tường dài khoảng 234 dặm.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và các nhà lãnh đạo đảng Dân chủ ở Quốc hội Mỹ đã tuyên bố rõ ràng ngày 8-1 vừa qua trong các bài phát biểu được phát sóng truyền hình trên toàn quốc rằng tuy mỗi bên đều ủng hộ các nỗ lực vì an ninh biên giới, song quan điểm của họ vẫn cách xa nhau về quy mô và chi phí cho những biện pháp đó. Bế tắc vì "bất đồng quan điểm" đã làm chính phủ liên bang phải đóng cửa 1/4 các hoạt động kể từ ngày 22-12-2018.
Cuộc quyết đấu nội bộ
Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang cân nhắc việc sử dụng một tuyên bố khẩn cấp quốc gia để “qua mặt” Quốc hội và phá vỡ sự bế tắc về ngân sách cũng như ép buộc việc xây dựng bức tường biên giới phía Nam giữa Mỹ và Mexico mà ông Trump đã hứa hẹn từ lâu. Nói với báo giới trong bối cảnh các cuộc đàm phán đang bị đình trệ, ông Trump cho biết: “Chúng tôi đang xem xét tình trạng khẩn cấp quốc gia”.
 Công nhân dựng tường ngăn ở biên giới Mỹ - Mexico. Ảnh: National Review. |
Theo Tổng thống Trump, ông muốn giành được số tiền mà ông đang yêu cầu Quốc hội thông qua là 5,7 tỷ USD. Tuy nhiên, do những cản trở từ phe Dân chủ nên ông Trump cân nhắc tuyên bố tình trạng khẩn cấp và “xây dựng bức tường nhanh chóng” mà không cần sự cho phép của Quốc hội do phe Dân chủ kiểm soát. Nếu điều đó xảy ra, động thái này sẽ là sự leo thang trầm trọng.
Tại sao lại là một tuyên bố khẩn cấp? Liệu có cách nào khác không? Từ đầu tháng 3-2018, ông Trump đã công khai ý tưởng sử dụng quân đội cho nhiệm vụ này. Ông bình luận trên mạng xã hội Twitter rằng: “Xây một bức tường biên giới vĩ đại và ngăn chặn ma túy cũng như những chiến binh của kẻ thù tràn vào đất nước chúng ta chính là nhiệm vụ của quốc phòng”.
Tuy nhiên, Quốc hội - chứ không phải tổng thống - mới là bên quản lý chi tiêu quốc gia và xem xét liệu số tiền mà tổng thống muốn chi có phù hợp hay không. Văn phòng cố vấn của Nhà Trắng hiện cân nhắc lựa chọn đưa ra tuyên bố khẩn cấp quốc gia. Một trong số các đạo luật mà ông Trump có thể sử dụng là Mục 2808 của Điều 10 Bộ luật Mỹ liên quan đến xây dựng quân sự.
Theo đạo luật, nếu tổng thống tuyên bố một tình trạng khẩn cấp “đòi hỏi việc sử dụng lực lượng vũ trang”, Bộ trưởng Quốc phòng “có thể thực hiện các dự án xây dựng quân sự và có thể ủy quyền cho trưởng các cơ quan quân sự đảm trách các dự án xây dựng quân sự nhưng mặt khác, luật pháp đã quy định sẵn việc cần thiết phải hỗ trợ các lực lượng vũ trang”, kể cả khi không đề cập đến tình trạng khẩn cấp.
Các quan chức phụ trách ngân sách Lầu Năm Góc đang phân tích ngân sách xây dựng năm 2019 để xác định xem có sẵn bao nhiêu tiền chưa dùng đến sẽ được sử dụng cho việc xây dựng bức tường nếu ông Trump đưa ra một tuyên bố khẩn cấp.
Theo điều khoản này, chỉ có những khoản ngân sách xây dựng chưa thuộc về bất kì dự án xây dựng nào khác mới được sử dụng để xây bức tường. Elizabeth Goitein, đồng Giám đốc Chương trình An ninh quốc gia và tự do tại Trung tâm Tư pháp Brennan, cho biết có hơn 100 điều khoản như vậy cho phép tổng thống tiếp cận các quyền lực đặc biệt trong các trường hợp khẩn cấp.
Quốc hội thường dành cho tổng thống quyền hạn để xác định điều gì tạo nên trường hợp khẩn cấp và điều gì không. Bà nói: “Đây chắc chắn là một sự lạm dụng quyền lực nếu tổng thống tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia khi chẳng có gì khẩn cấp thực sự. Tuy nhiên, chúng ta đang rơi vào tình huống khi mà hệ thống pháp lý đối với quyền lực khẩn cấp của chúng ta gần như đang mời gọi kiểu lạm dụng này”.
Một động thái như vậy chắc chắn sẽ dẫn đến một loạt các thách thức pháp lý dành cho chính quyền tổng thống cũng như đặt ra câu hỏi liệu rằng tình trạng ở biên giới có thực sự là một trường hợp khẩn cấp hay không. Các chuyên gia cho rằng, nếu ban bố tình trạng khẩn cấp, ông Trump sẽ vướng vào nhiều vấn đề khác.
Todd Harrison, một chuyên gia ngân sách quốc phòng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho rằng: “Vấn đề đối với chính quyền Tổng thống Trump là an ninh biên giới về cơ bản là một vấn đề thực thi pháp luật không đòi hỏi sử dụng quân sự. Vì vậy, tôi cho rằng nhiều khả năng họ sẽ thất bại nếu sử dụng quyền hạn khẩn cấp theo cách này và gần như chắc chắn mọi việc sẽ chấm dứt tại tòa”.
Thượng nghị sĩ cấp cao đảng Dân chủ Jack Reed thuộc Ủy ban Dịch vụ vũ trang Thượng viện Mỹ cho biết sẽ không phù hợp nếu ông Trump sử dụng Mục 2808. Reed nói: “Chúng ta không có chiến tranh với Mexico và một bức tường biên giới được đề xuất không phải là nhiệm vụ “khẩn cấp” của Bộ Quốc phòng. Chiến lược quốc phòng Mỹ không đề cập đường biên giới quốc gia là một ưu tiên quốc phòng”.
Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban Dịch vụ vũ trang Hạ viện Adam Smith phát biểu rằng ngay cả khi ông Trump có thể tuyên bố tình trạng khẩn cấp, đó cũng sẽ là một “sai lầm rất lớn”. Ông Smith khẳng định luôn: “Rõ ràng là không có tình trạng khẩn cấp quốc gia nào. Tuy nhiên, ông Trump có thể làm điều đó. Đó sẽ là một điều sai lầm, đó sẽ là một chính sách khủng khiếp và tôi hoàn toàn phản đối nó”.
Tất cả mới chỉ dừng ở tuyên bố. Mọi điều vẫn chưa rõ ràng, bởi chính ông Trump mô tả đây là “tình hình khẩn cấp quốc gia” nhưng chưa hề ký một tuyên bố chính thức. Tuy nhiên, ông Trump đang chịu những áp lực ngày càng lớn để tìm cách chấm dứt việc đóng cửa chính phủ mà không để người khác nghĩ rằng ông đang nhượng bộ trong vấn đề biên giới.
Ở phía bên kia, những người ủng hộ ý tưởng của ông Trump cũng lên tiếng. Cựu cố vấn chiến dịch Corey Lewandowski của ông Trump cho rằng Tổng thống “cần sử dụng mọi công cụ sẵn có với tư cách tổng chỉ huy của các dịch vụ vũ trang để tiến hành và thực thi luật pháp Mỹ bằng việc đưa quân đội đến biên giới phía Nam, bằng việc xây tường biên giới...”. Còn Phát ngôn viên Nhà Trắng Mercedes Schlapp cho biết ông Trump sẽ có kế hoạch làm rõ vấn đề này với người dân Mỹ, “nói rằng điều này sẽ trở thành một cuộc khủng hoảng nhân đạo và khủng hoảng an ninh quốc gia như thế nào”.
Ông ấy sẽ đến biên giới để tiếp tục nhấn mạnh vụ việc của mình. Schlapp từ chối cho biết liệu Tổng thống có quyết định đưa ra một tuyên bố hay không nhưng nói rằng các trợ lý của ông đang “làm việc với văn phòng tư vấn đề tìm các nguồn lực đảm bảo cho việc xây dựng biên giới”.
Sự thật sau “bức tường” giả định
Không biết phe nào của nước Mỹ sẽ giành chiến thắng, bức tường dọc biên giới có được dựng lên hay không nhưng có một thực tế biên giới phía Nam không hề bị tàn phá bởi người nhập cư bất hợp pháp. Số lượng các vụ bắt giữ tại biên giới đã hạ xuống con số chưa từng thấy từ đầu những năm 1970.
Đặc biệt, số người nhập cư từ Mexico đã giảm xuống mức thấp lịch sử. Số lượng người nhập cư trái phép vào Mỹ đã giảm dần ít nhất kể từ năm 2007. Trong vòng 10 năm qua, tình trạng nhập cư bất hợp pháp đã gia tăng dưới hình thức quá hạn thị thực chứ không phải là vượt biên bất hợp pháp. Người dân nhập cư đã đặt nền móng mạnh và sâu hơn tại nước Mỹ. Gần 7 trên 10 người nhập cư tại Mỹ đã sống tại đây hơn một thập kỷ, xây dựng cuộc sống hòa bình và chịu khó, khẳng định lý tưởng Mỹ và đối lập với chủ nghĩa bài ngoại kích động của ông Trump. Khi bị buộc phải rời đi, những câu chuyện về việc bị trục xuất của họ thật đau lòng.
Đối lập với những điều ông Trump nói vào ngày 8-1, phần lớn những người bị giữ lại biên giới Tây Nam không phải những kẻ khủng bố, buôn bán thuốc phiện, cướp giật mà là những người nhập cư trái phép, trộm vặt, hay lái xe say xỉn, những người mà ông Trump không cần thiết phải ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia tốn kém hàng tỷ USD để đối phó.
Ngược lại với tuyên bố dữ dội của chính quyền, vào nửa đầu năm 2018, các nhân viên tuần tra biên giới chỉ bắt được số ít người nhập cư có trong hồ sơ khủng bố, chứ không phải hàng nghìn người mà chính phủ nhấn mạnh là đang đe dọa đất nước và vượt qua biên giới. Còn về vấn đề thuốc phiện. Theo ý kiến của DEA, giải pháp cho nạn buôn bán thuốc phiện không phải là bức tường tốn kém và thiếu hiệu quả mà là sự kiểm tra kỹ lưỡng và hiệu quả hơn tại các điểm nhập cảnh biên giới.
Tổng thống đương nhiên có thể chọn trao đổi với người dân Mỹ và mô tả những thách thức thực tế trước mắt của đất nước, như an ninh biên giới và nhập cư. Ông có thể nói ông sẽ tập trung vào những mục tiêu hợp lý hơn như cải thiện các điểm nhập cảnh chính thức tại biên giới, củng cố các chương trình như xác minh điện tử hay hạn chế lạm dụng visa hơn là tập trung vào bề nổi.
Ông Trump muốn xây bức tường rõ ràng phải giải thích tại sao nước Mỹ cần dấn thân vào dự án xây dựng quốc gia đầy tham vọng, giống như kế hoạch Marshall, nhằm giải cứu Tam giác Honduras, El Salvador và Guatemala phía Bắc của Trung Mỹ, nơi khởi nguồn của phần lớn dân tị nạn đến Mỹ. Ông có thể tuyên bố ý định gia nhập kế hoạch tham vọng mà Chính phủ Mexico đề ra, theo đó đầu tư hơn 30 tỷ USD trong vòng nửa thập kỷ tới để cải thiện điều kiện trên toàn khu vực.
Người dân Mỹ và các nước xung quanh Mỹ đang lo ngại có một bức tường vô hình mà vị Tổng thống Mỹ đang muốn dựng lên để làm gián đoạn mưu đồ chính trị của các phe phái; tiến hành một cuộc chiến chính trị bất đối xứng; mở một chương nữa về chủ nghĩa bài ngoại nguy hiểm.