Trang Công nghiệp quốc phòng Nga VPK, giữa tháng 8 năm 2016 đã đưa một tin ngắn ngủi "Máy bay trinh sát Tu-214R của Nga cho hiệu quả chiến đấu cao trên chiến trường Syria".
Tin về loại máy bay trinh sát này lọt thỏm giữa "rừng tin" chiến sự đã kéo dài gần 1 năm nay ở đất nước của Tổng thống Bashar al-Assad. Trong khi hãng tin Regnum thì nhấn mạnh rằng, các quan chức Mỹ rất ngưỡng mộ Tu-214R.
Họ nói rằng, chiếc máy bay này mang lại cho Nga "nhiều hơn cơ hội để theo dõi máy bay Mỹ ở Syria". Sự thật còn hơn thế!
Nhìn thấu trong lòng đất
Trang An ninh toàn cầu Globalsecurity mới đây tiết lộ: "Điệp viên" Tu-214R còn mang theo một radar soi, quét thấu dưới lòng đất, nhìn xuyên qua bề mặt.
Bất kỳ đối tượng nào dù ẩn dưới lòng đất, che phủ bằng đất, cát, gỗ, thậm chí tuyết dày, sẽ không thoát khỏi bị phát hiện. Tu-214R sẽ lập tức tái dựng hình ảnh của đối tượng và truyền thông tin ngay đến bộ chỉ huy theo thời gian thực.
Các tính năng chính thuộc hệ thống radar này của Tu-214R được cho là radar subsurface radioranging (GPR) tiếng Nga là «подповерхностной радиолокации» - tạm dịch là radar quét thấu lòng đất.
Rõ ràng Nga đã nâng cấp sử dụng rất hiệu quả thiết bị của ngành địa lý viễn thám từ trên không. Ở đây Tu-214R chỉ là phương tiện mang.
Tạp chí Nga Niktos12.livejournal đã vô tình tiết lộ, Tu-214R là một tổ hợp trinh sát vô tuyến đa tần số với độ chính xác cao nhất.
Một chiếc Tu-214R đang trong quá trình bay nghiệm thu kỹ thuật.
GPR (của Nga) có nguyên lý soi bằng tia điện từ trường trên bước sóng dài. Anten của nó phát vào lòng đất với kết cấu đồng đều, sẽ phản hồi về các sóng ổn định, cả về tần số, biên độ và pha.
Nếu gặp các lớp vật chất khác nhau, sóng bị giữ chậm, khúc xạ, méo mó theo đúng dạng của vật thể dưới sâu (trong) lòng đất. Trong kiến trúc, xây dựng công trình đô thị hiện đại, người ta thường dùng các radar này để thám trắc tầng nước ngầm, dò đường ống cũ, tính toán móng công trình, khảo cổ, phục chế kiến trúc cổ…và cả dò tổ mối!
Giờ đây, công nghệ GPR còn dựng 3D các vật thể ngầm, màu sắc nhạt đậm theo thực địa.
Một nguyên lý khác, nếu dùng bước sóng dài, chắc chắn độ phân giải sẽ không cao.
Điều còn bí ẩn ở đây, theo các nhà khoa học, radar này của Nga phải có công suất lớn, có máy phát và thu với máy tính rất mạnh, để có thể tái tạo hình ảnh chi tiết, độ phân giải cao, bằng các đường hyperbol thậm chí còn chỉ thị màu các tầng đất ở dạng 2D và 3D ở độ sâu lớn.
Với trinh sát quân sự, radar này dựng được hình ảnh đa chiều các công trình ngầm, như sở chỉ huy, đường hào, kho tàng và các giếng ngầm (silo) phóng đạn đạo!
Những số liệu công khai về công nghệ GPR, (dùng cho dân sự, quét từ mặt đất) cho thấy Subsurface radioranging có thể soi thấu hàng chục mét sâu. Hãng OKM của CHLB Đức có thiết bị GPR rất linh hoạt, mạnh mẽ.
Nó phát hiện sự bất thường dưới bề mặt đất, sử dụng một dải tần số từ 60 MHz đến 300 MHz, điều chỉnh các anten cộng hưởng đạt được độ sâu tối đa 40 mét. Tần số điều chỉnh 16 cấp độ, chu trình đo 9 lần mỗi giây.
Các phần mềm Android nhận dữ liệu qua Bluetooth và hiển thị hình ảnh thu được ngay lập tức trên màn hình. Phần mềm này có khả năng tích hợp một tín hiệu GPS, Google Maps, tự động lọc và nhập ghi chú chi tiết sau từng lần quét.
Nhưng còn GPR quân dụng? Với công nghệ không ảnh, chụp dựng bản đồ ngày nay, gắn toạ độ hệ GPS của Mỹ hay hệ Glonass của Nga là việc không khó, khi đã so sánh, loại suy từ các mốc chuẩn.
Chỉ biết, radar của Tu-1214R chắc chắn có một bộ xử lý, ghi lại cường độ và thời gian tín hiệu phản xạ chính xác, dù vật chất đó là là kim loại hay phi kim loại. Tất nhiên còn cần một phần mềm tích hợp "khâu" các tín hiệu rời rạc, dựng lên cảnh đồ trận địa.
Sử máy tính cực mạnh và phần mềm tinh xảo nào? Đó là bí mật lớn nhất của Radar lắp dưới bụng máy bay gián điệp Tu-214R của Nga. Cũng không thấy tài liệu nào rò rỉ, tiết lộ độ sâu thám sát của radar trên Tu-214R.
Tu-214R tung cánh trên bầu trời. Ảnh: Airliners.net
Trang tin Nga Linkos-tcp.ru, cho biết radar GPR của máy bay trinh sát Nga Tu-214R đặt trong vấu lồi dưới cùng của thân máy bay; Nó cung cấp hình ảnh thời gian thực của địa hình trong phạm vi có thể nhìn thấy và ảnh hồng ngoại lưu trữ từ tính.
Thiên chức trinh sát chiến trường
Máy bay do thám Tu-214R do Liên hiệp sản xuất máy bay Kazan sản xuất theo đơn hàng từ Không quân Nga. Đây là phiên bản quân sự, được phát triển trên cơ sở khung gầm máy bay chở khách tầm trung Tu-214.
Tu-214 có trọng lượng tối đa khi cất cánh của 110,7 tấn, chiều dài 46,1 mét, tốc độ hành trình 850 km/h (528 mph), trần bay tới 12.100 m, tốc độ tối đa 900 km/h, tầm hoạt động khoảng 7.000 km. Với thùng nhiên liệu bổ sung, khoảng cách hoạt động lên tới 10.000 km.
Bên cạnh thiết bị radar "đa tần số" mà Tu-214R có, các tài liệu công khai của Nga cho biết, khác với radar dạng vòm cồng kềnh của máy bay AWACS (Mỹ), Beriev A-50 ( Nga), Tu-214 R đặt anten trinh sát trên không hai bên "mang", phía trước.
Giống như radar EL/W-2085 cảnh báo sớm trên không và kiểm soát đa băng tần mà Israel đang cấp cho Singapo, Italia và Mỹ, "tổ hợp radar" của Tu-214R trang bị các máy, làm việc cả chế độ "bắt" chủ động và "bắt" thụ động máy bay đối phương.
Trong đó có radar cảm biến tình báo quang điện ELINT, radar khẩu độ tổng hợp SAR và thiết bị tình báo tín hiệu, liên lạc. phạm vi phát hiện mục tiêu lên đến 250 km ở độ cao 9.000 đến 12.000 m.
Nguyên lý làm việc của radar bên "mang" máy bay, theo tiêu chuẩn radar mảng pha, quét điện tử (AESA) chủ động, quét phân đoạn, đổi tần liên tục, tránh dò bắt. Đó cũng là lý do không cần anten xoay, hình nấm, cồng kềnh trên lưng, như các máy bay trinh sát, chỉ huy nói trên.
Anten bên "mang" này xác định vị trí của mỗi máy bay trên màn hình được cập nhật chỉ sau mỗi 2 đến 4 giây, thay vì 20 đến 40 giây như trên AWACS. Rõ ràng nó bám mục tiêu chặt hơn. Nó còn cho phép hoạt động trên mọi dải tần và trường quang phổ rất rộng.
Nó chụp ảnh và quay video có độ phân giải cao, hiển thị với thời gian thực trên màn hình tại chỗ và truyền dẫn về sở chỉ huy mặt đất nhanh chóng.
Các cảm biến quang điện và radar trên máy bay còn cho phép chặn tín hiệu phát ra từ radar, thiết bị vô tuyến điện, điện thoại di động, thiết bị thông tin từ máy bay, xe tăng, tàu chiến của đối phương.
Khi cần thiết Tu-214R "biết" triển khai tổ hợp tác chiến điện tử có tên "Porubschik" (EW) để đối phó, phá sóng, chế áp "mềm". Anten xương cá ở ngang hông (khúc cuối) máy bay, được cho là của tổ hợp"Porubschik".
TU-214R còn hệ thống ống ngắm quang điện tử đa quang phổ thu nhận hình ảnh kỹ thuật số thông thường và ảnh hồng ngoại, giúp máy bay quan sát được toàn bộ các hoạt động trên mặt đất, từ đó nhận diện vị trí địch, ngay cả khi chúng ngụy trang, che đậy!
Tu-214R còn nó khả năng chặn thu các các phương tiện vô tuyến của đối phương, nghe lén các cuộc điện thoại và tín hiệu âm tần truyền qua vệ tinh, do đó dò biết được nội dung đối phương đang chuyển lệnh!
Như vậy, Tu-214R vừa có radar nhìn xuống/shoot-down, độ phân giải cao, lại vừa có radar khẩu độ tổng hợp phát hiện trên không, vừa có thiết bị thu, chặn âm tần, tác chiến điện tử, trinh sát quang điện, giúp cho khả năng bao quát chiến trường theo thời gian thực hiệu quả.
Các chuyên gia khái quát, đây là máy bay trinh sát tấn công, giám sát chiến trường đa cảm biến rất hữu dụng.
Buồng lái "kính" của phiên bản Tu-214 dân dụng.
"Số phận long đong"
Cục thiết kế Tupolev chịu trách nhiệm phát triển dòng máy bay này nhằm thay thế mẫu máy bay trinh sát Il-20 đã lỗi thời. Tuy vậy, chỉ mới gần đây Tu-214R còn bị đánh giá thấp.
Tu-214R từng thực hiện chuyến bay thử nghiệm gần quần đảo Nhật Bản trong tháng 12, nhưng tương lai của loại máy bay trinh sát thế hệ mới này lại "không mấy sáng sủa".
Số là ngày 17 và 18 tháng 12 năm 2012, một trinh sát Tu-214R (mang số hiệu RA-64511) cất cánh từ sân bay Khabarovsk thực hiện 2 chuyến bay gần quần đảo Nhật Bản.
Các chuyến bay thử nghiệm hệ thống thiết bị trinh sát lắp đặt trên khoang. Trong cả hai trường hợp, lực lượng phòng vệ trên không Nhật Bản đã đã điều máy bay chiến đấu đến ngăn chặn.
Izvestia dẫn một nguồn tin trong Bộ Tổng tham mưu Nga cho hay quân đội nước này không hài lòng với những đặc tính của Tu-214R, nên sẽ không đặt mua thêm nữa bởi không thích hợp cho trinh sát ở tốc độ thấp, vì nó không ổn định và "đi lệch hướng", các phi công chật vật mới giữ giữ cho máy bay được ổn định".
Khi trinh sát một khu vực nào đó, máy bay cần phải bay rất êm, không rung lắc các thiết bị trên đó cần làm việc thật chính xác, Tu-214R khó đáp ứng. Tổng biên tập tờ Aviaport, ông Oleg Panteleyev thì cho rằng Quân đội đang đòi hỏi quá cao vào chiếc máy bay mới.
Tuy vậy, một TU-214R thứ hai (số đăng ký RF -64 514) vẫn bay vào cuối năm 2014. Sau đó, tháng 6 năm 2015 nó bay thẳng từ nhà máy hàng không SP Kazan Gorbunov, dọc theo biên giới phía đông của Ukraine.
Chiếc máy bay này không sơn, còn để "mộc". Nhưng dường như sự chê bai trinh sát Tu-214R đã lùi vào quá khứ. Phải chăng Bộ Tổng tham mưu Nga đã "tạo hoả mù"trong mấy năm liền? Thực tế Tu-214 "rất thạo việc".
Ngày 03/02/016, Thổ Nhĩ Kỳ từ chối cho phép Nga tiến hành một chuyến bay giám sát trên lãnh thổ của mình theo Hiệp ước "Bầu trời mở". Đáp lại, dù Bộ Tổng tham mưu (từng chê Tu-214R), nhưng vẫn giao cho nó thực hiện tiếp nhiệm vụ tại Syria từ ngày 15 đến 29 tháng 2 năm 2016.
Nó đã tiến hành giám sát toàn diện mà không cần đi qua biên giới Syria-Thổ Nhĩ Kỳ. Tu-214R (số hiệu RA-64514) lần này đã bay thẳng từ sân bay nhà máy Kazan qua vùng quốc tế của biển Caspian, sau đó trên bay trên lãnh thổ Iran, Iraq và hạ cánh tại các căn cứ không quân Nga ở Latakia của Syria.
Các tuyến này, từ xa vẫn có thể theo dõi hàng trăm hoạt động quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ.
Ngày 29 tháng 7 vừa qua, hệ thống Flightradar24 (của ICAO - Hàng không dân dụng quốc tế) lại bất ngờ phát hiện một chiếc Tu-214R khác lại bay từ Moscow đến Syria. Chiếc máy bay này mang số hiệu RA-64511, có một vài thay đổi về các thiết bị do thám và dường như chưa phải là phiên bản hoàn thiện.
Không phải ngẫu nhiên sau 10 ngày, Thổ Nhĩ kỳ có đảo chính hụt, nó xuất hiện ở đây. Rõ ràng nó có sứ mệnh giám sát các diễn biến hoạt động quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ "hậu đảo chính".
Nguồn tin từ rất nhiều hãng thông tấn, ngày 4 tháng 8 mới đây, lại thêm một Tu-214R bay từ Moscow đến Syria. Vẫn đường bay đó. Tính đến thời điểm hiện tại, chúng chưa bao giờ trải qua thực chiến, Nga đưa loại máy bay đặc biệt này tới Syria chắc chắn nhằm thử nghiệm tiếp tính năng hiện đại có trên Tu-214R?
Không hẳn thế! Chỉ mấy ngày sau, nguồn tin công khai, hai quốc gia Iran và Iraq, cho phép máy bay Nga chẳng những bay qua bầu trời của họ, mà còn cho phép các máy bay ném bom dòng Tupolev và Sukhoi, đậu trên căn cứ của họ.
Lực lượng hàng không vũ trụ của Nga đã sử dụng căn cứ Hamadan, đây là căn cứ không quân nằm trong lãnh thổ Iran và gần đây nó được chuyển giao cho quân đội Nga.
Đã có nhiều chuyến bay Su-34, cất cánh từ Hamadan ném bom rất hiệu quả vào IS tại Deir ez-Zor. Người chỉ có chút nhãn quan quân sự cũng thấy trinh sát chiến trường Tu-214R xuất hiện lúc này, trên tuyến nhạy cảm này, chẳng phải thong dong đi thử nghiệm.
Những người có trách nhiệm của Nga thì đánh giá: Tất cả lệnh được thực hiện đầy đủ, các thiết bị làm việc trên Tu-214R "không xảy ra sự cố nào, nó được công nhận là hoàn toàn sẵn sàng chiến đấu". Thực tế trinh sát bao giờ cũng hành động trước chiến đấu!
Thông tin mới nhất "Hiện nay, Bộ Quốc phòng Nga đã chuẩn bị một báo cáo về kết quả của Tu-214R. Chiếc máy bay đã chứng minh hoạt động với các tiêu thức đề ra khắt khe nhất, mang về kết quả tốt nhất.
Bộ Quốc phòng Nga chính thức ký một hợp đồng để sản xuất một máy bay trinh sát Tu-214R thứ ba. Tuyên bố này phát ra vào đầu tháng bảy. Chính người đứng đầu của United Aircraft Corporation là ông Yuri Slusa xác nhận.
Theo ông, các thiết bị vô tuyến, quang điện tử trên máy bay thứ hai Tu-214R có một hiệu suất tốt, vì vậy Quân đội quyết định mua thêm 1 chiếc nữa. Với người Nga lúc này, phát triển thêm trang bị nào đều cân nhắc rất kỹ về hiệu quả, sự tối cần thiết, vì thực sự tài chính Nga có hạn.
Đến lúc này, người Mỹ mới nhận ra rằng, Tu-214R không chỉ giám sát hoạt động của Không quân Mỹ ở Syria, mà nó đang cùng các radar mặt đất, chuẩn bị cho đòn quyết định trên chiến trường Sirya ở "bữa tiệc cuối cùng" không bao lâu nữa. Mỹ không nhanh chân, xúm vào thì có thể sẽ thiệt!