Nhìn bề ngoài, cảng cá buồn tẻ ở Maputo chẳng có gì nổi bật. Nhưng nằm kín đáo giữa tàu thuyền đỗ ngoài cảng là hai con tàu gỉ sét Susan 1 và Susan 2. Đó không phải là những tàu đánh cá bình thường, mà là tàu tránh cấm vận của thủy thủ đoàn từ Triều Tiên.
Chuyện lợi ích của Bình Nhưỡng nằm ở vài chiếc tàu cá cũ kỹ châu Phi nghe có vẻ lạ lùng. Nhưng đánh cá là một nghề làm ăn được ở Mozambique. Đó là một trong những ngành công nghiệp "hái ra tiền" của nước này. Triều Tiên muốn dự phần trong nguồn lợi ấy, còn thuyền bè thì dễ di chuyển và trà trộn.
Tiền về thẳng Văn phòng 39
Hợp tác đánh cá chỉ là một trong số các lĩnh vực giao thương bí mật mà hai nước tham gia. Trong một cuộc điều tra kéo dài nhiều tháng, CNN đã phát hiện ra một mạng lưới công ty vỏ bọc, cũng như thỏa thuận hợp tác quân sự và huấn luyện các lực lượng tinh nhuệ giữa Triều Tiên với Mozambique.
Theo các điều tra viên của Liên Hợp Quốc, tất cả các hoạt động này đều vi phạm cấm vận quốc tế.
Tài liệu mà CNN có được cho thấy, mối quan hệ hợp tác được đánh dấu bằng những hợp đồng trị giá hàng triệu USD. Số tiền này được tuồn về Bình Nhưỡng, thông qua các chính khách của nước này trong khu vực, từ những nơi cách quê nhà hàng nghìn km.
Giới chức Mỹ tin rằng tiền thu được từ những hoạt động này sẽ về thẳng quỹ dành cho chương trình hạt nhân của Triều Tiên, vẫn được biết tới tên gọi Văn phòng 39 (Office 39).
Chính quyền của Trump thì muốn chặn đứng dòng tiền. Những biện pháp cấm vận ngày càng hà khắc của Mỹ, Liên Hợp Quốc, áp lực không ngừng từ Trung Quốc và nhiều sắc lệnh hành pháp là đòn đánh của Washington nhằm vào Triều Tiên. Nhưng kế hoạch này đến nay vẫn chưa hiệu quả.
Triều Tiên đã kiếm được gần 200 triệu USD nhờ xuất khẩu than đá và các mặt hàng bị cấm vận khác trong 9 tháng, từ tháng 1-9/2017, theo báo cáo của Liên Hợp Quốc.
Báo cáo này phát hiện ra rằng, Triều Tiên đã bắt đầu "coi thường" những nghị quyết gần nhất bằng cách khai thác chuỗi cung ứng dầu toàn cầu, hình thức đăng kiểm công ty ở nước ngoài và hệ thống ngân hàng quốc tế".
Ngôi nhà trên Đại lộ Mao Trạch Đông
LHQ đã thành lập báo cáo để nêu tên những nước được cho là vi phạm cấm vận. Trước đây họ đã tổng kết rằng quan hệ quân sự Mozambique - Triều Tiên trị giá ít nhất 6 triệu USD (tương đương 136 tỉ đồng). Một công ty vỏ bọc mờ ám có tên Haegeumgang từng được sử dụng để vận hành hoạt động này.
Qua việc liên lạc với giới quân sự Mozambique và các đại diện Triều Tiên, CNN phát hiện ra một ngôi nhà hai tầng ở trung tâm Maputo, nơi công ty Haegeumgang mở văn phòng. Căn nhà màu hồng đào nằm trên Đại lộ Mao Trạch Đông.
Căn nhà trên đại lộ Mao Trạch Đông từng được cho là văn phòng của Haegeumgang. Ảnh: CNN
Người môi giới cho căn nhà giờ đang bỏ trống đứng bên ngoài, chờ khách tới xem. "Từng có một vài người châu Á sống và làm việc ở đó. Họ đi từ 3-4 tháng trước rồi", người môi giới cho hay họ dọn đi vì không trả nổi tiền thuê. Không ai biết họ đi đâu.
Báo cáo của LHQ thì cho rằng Haegeumgang là công cụ để cung cấp hỗ trợ quân sự cho Mozambique.
Năm 2015, giới chức Maputo đã mời các kỹ thuật viên quân sự của Triều Tiên tới nước này.
LHQ cũng công bố kết quả điều tra quan hệ về mặt quân sự giữa Triều Tiên và Mozambique trong một báo cáo năm 2017 nhưng mối quan hệ hợp tác giữa hai nước còn sâu sắc hơn người ta tưởng.
Hai nguồn tin quân sự Mozambique tiết lộ với CNN rằng, người Triều Tiên đã huấn luyện cho các lực lượng tinh nhuệ của Mozambique tại một căn cứ ở Maputo được ít nhất 2 năm.
Hugh Griffiths, điều tra viên trưởng của Ban Chuyên gia Liên Hợp Quốc đã liệt kê rất nhiều hoạt động quân sự giữa hai nước: "Tên lửa không đối không, tên lửa đất đối không, radar quân sự, các hệ thống phòng không, thao tác cải tiến xe tăng -- đó là một danh sách dài".
Theo báo cáo của LHQ, Triều Tiên đã tăng cường cho năng lực và công nghệ quân sự Mozambique có từ thời Liên Xô, vẫn thường được sử dụng trong các cuộc xung đột vũ trang dai dẳng của nước này với phiến quân ở miền Bắc.
Griffiths cho rằng cắt đứt dòng tiền này là chuyện sống còn: "Ngoại tệ và doanh thu sản sinh từ toàn bộ hoạt động quân sự thông thường này có thể được sử dụng để rót vào quỹ của Triều Tiên, vào chương trình hạt nhân và tên lửa đạn đạo của Triều Tiên".
Trước hai ngả đường
Là đối tác thương mại lớn nhất của Triều Tiên, Trung Quốc thường bị Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ trích vì không gây đủ ấp lực. Nhưng các nhà điều tra LHQ đang theo dõi kỹ hơn về mối quan hệ giữa Triều Tiên và các nước châu Phi.
Rất nhiều phong trào giải phóng ở châu Phi có quan hệ và sự ủng hộ từ chính quyền Triều Tiên trước khi giành được độc lập và trong suốt thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Mozambique không phải trường hợp ngoại lệ. Mỗi ngày, quanh nút giao thông chính của Maputo, xe cộ đều chạy vòng quanh bức tượng đồng của cố Tổng thống Samora Machel do Triều Tiên chế tác. Bức tượng được công bố năm 2011. Năm năm sau, ngành đúc tượng của Triều Tiên chính thức bị đưa vào danh sách cấm vận.
Tượng cố Tổng thống Samora Machel do Triều Tiên đúc. Ảnh: CNN
Cách đó vài km, một con đường nhiều cây của thủ đô Maputo được đặt tên là Đại lộ Kim Nhật Thành, theo tên cố lãnh đạo Triều Tiên.
CNN nhận định: Mozambique sẽ phải đứng trước lựa chọn khó khăn giữa các hợp đồng béo bở với Triều Tiên và việc làm hài lòng Mỹ, LHQ. Mozambique là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới. Chỉ trong năm 2016, nước này đã phải nhận hơn 500 triệu USD từ các cơ quan của Mỹ.
"Tôi nghĩ chúng tôi có đủ lý do để tin rằng quan hệ của chúng tôi và Mỹ vẫn tốt đẹp", Alvaro O'da Silva, một quan chức thuộc bộ ngoại giao Mozambique nói. Ông Silva cho rằng người Triều Tiên ở Mozambique chỉ tham gia vào lĩnh vực kỹ thuật, xã hội và không vi phạm cấm vận của Liên Hợp Quốc.
Các tài liệu vận tải cho thấy, Susan 1 từng được đăng kiểm dưới cờ Triều Tiên. Nhưng hiện nay, tàu này đang hoạt động dưới cờ của Namibia, một quốc gia châu Phi khác.
Ngư dân Triều Tiên ở trên thuyền và tối tối họ vẫn thi thoảng vào thị trấn, không mảy may bối rối về những hàm ý địa chính trị mà người khác đặt lên sự hiện diện của họ tại đó.
Triều Tiên "né" cấm vận của Liên Hợp Quốc