Khai quật...
Năm 1935, Anthony de Cosson, một du khách người Anh, đã gọi Taposiris Magna là "di tích cổ xưa nhất còn lại ở phía bắc của Kim tự tháp". Điều đáng ngạc nhiên là rất ít công việc khai quật được tiến hành tại đây.
Năm 1905, Evaristo Breccia, nhà khảo cổ học nổi tiếng người Ý, đã khai quật được nền móng của một nhà thờ Hồi giáo Coptic thuộc thế kỷ IV SCN ở khoảng sân của khu di tích và phát hiện ra những bồn tắm La Mã.
Vào năm 1998, một nhóm khảo cổ người Hungary do Győző Vörös đứng đầu đã tìm thấy dấu vết của một cái cột của ngôi đền mà họ đã kết luận (mặc dù không chính xác) là một ngôi đền Isis.
Trong cuốn sách được xuất bản năm 2004 - Taposiris Magna, Vörös cho rằng ngôi đền có ba hóa thân - một thánh địa Ptolemy, một pháo đài La Mã, và một nhà thờ Coptic. Nhưng liệu đó đã là toàn bộ câu chuyện?
Zahi Hawass đang cân nhắc khả năng rằng một bức tượng đá granit đen của Isis mà Vörös đã tìm thấy từ bụi bẩn của Taposiris Magna có thể là khuôn mặt của Cleopatra. Vào tháng 10 năm 2005, cuộc khai quật đã được tiến hành.
Một buổi sáng nắng như đổ lửa tại Taposiris Magna vào tháng 5 năm 2010, Kathleen Martinez trong chiếc áo sơ mi dài tay, khăn quàng đầu và găng tay len không ngón. "Vì lý do nào đó, tôi luôn thấy lạnh khi ở đây," cô nói. Hai tháng khai quật mà cô yêu cầu đã biến thành 3 tháng, và 3 tháng đã trở thành 5 năm.
Trên nền đá ở giữa khu di tích, một mảng các đoạn cột cho thấy những đường nét kỳ lạ về những gì Hawass và Martinez đã kết luận không phải là một ngôi đền thờ Isis, mà là một ngôi đền thờ Osiris. Nó được định hướng trên trục đông-tây. Ở một góc phía bắc là những dấu hiệu mờ nhạt của một nhà nguyện Isis; ở phía nam, một hố hình chữ nhật được khai quật: "Đó là cái hồ thánh", Martinez nhận định.
Khi Martinez và nhóm của cô bắt đầu thăm dò mặt đất vào năm 2005, cô không hy vọng sẽ tìm được lăng mộ của Cleopatra ngay lập tức mà chỉ muốn tìm đủ bằng chứng để chứng minh giả thuyết của mình rằng Taposiris Magna là một nơi đáng để đặt niềm tin. Cô hy vọng chứng minh được rằng ngôi đền là một trong những nơi linh thiêng nhất trong thời đại của nó, và được dành riêng để thờ phụng thần Osiris và Isis.
Ngay trong năm đầu tiên, nhóm của cô đã khám phá ra một cái hầm, một vài căn phòng và hệ thống địa đạo bên dưới ngôi đền. "Một trong những câu hỏi lớn nhất của chúng tôi là tại sao họ lại đào một hệ thống địa đạo tinh vi như thế này", cô nói. "Chắc chắn phải có một lý do nào đó rất quan trọng".
Trong suốt mùa khai quật 2006 - 2007, đội Ai Cập - Dominica đã tìm thấy 3 căn hầm nhỏ ở góc phía tây bắc của ngôi đền Osiris, chỉ cách vài bước chân từ nơi những nhà khảo cổ Hungary đã ngừng đào bới. Những căn hầm này đều được nối trực tiếp với ngôi đền.
"Cô ấy là một bí ẩn"
Năm 2007, những bằng chứng tìm thấy tiếp tục ủng hộ quan điểm cho rằng địa điểm này rất quan trọng đối với người Hy Lạp - Ai Cập cổ đại.
Các máy xúc đào được bộ xương của một người phụ nữ mang thai đã chết trong khi sinh. Các xương nhỏ của thai nhi nằm giữa phần hông của bộ xương. Hàm của cô bị bóp méo, cho thấy cô đã phải chịu nhiều đau đớn, và tay phải cô đang nắm chặt một bức tượng nhỏ bằng đá cẩm thạch trắng của Alexander Đại đế. "Cô ấy là một bí ẩn", Martinez cho biết.
Trong vòng 6 năm, Taposiris Magna đã trở thành một trong những địa điểm khảo cổ tích cực nhất ở Ai Cập. Hơn một ngàn cổ vật đã được tìm thấy, bao gồm: những đồ gốm, tiền xu, đồ trang sức bằng vàng, những cái đầu bị gãy của các bức tượng...
Trong đó, những khám phá đáng chú ý nhất bao gồm: phần đầu của một bức tượng được cho là nữ hoàng Cleopatra, 22 đồng tiền xu khắc chân dung của bà và một chiếc mặt nạ mô tả một người đàn ông có chiếc cằm chẻ (được cho là Mark Antony).
Mặt đồng xu in hình nữ hoàng Cleopatra.
Bốn trong số 22 đồng tiền xu khắc chân dung nữ hoàng Cleopatra.Bên cạnh đó, các nhà khảo cổ cũng khai quật được một nghĩa trang lớn bên ngoài các bức tường của đền thờ. Tất cả các xác ướp ở đó đều quay mặt về phía ngôi đền. Chính điều này đã khiến các học giả tin rằng ngôi đền chứa thi hài của một nhân vật hoàng gia quan trọng.
Theo thời gian, tất cả những bằng chứng khai quật được tại Taposiris Magna càng khiến Martinez thêm tin tưởng vào giả thuyết của mình.
Mặc dù vậy, ngôi mộ của Cleopatra vẫn còn nằm ngoài tầm với, như một ảo ảnh trêu ngươi những nhà khảo cổ. Giả thuyết Cleopatra được chôn cất tại Taposiris Magna vẫn dựa nhiều vào lý thuyết hơn là thực tế.
Chiếc mặt nạ mô tả người đàn ông có chiếc cằm chẻ được cho là Mark Antony.
Những người phê bình giả thuyết của Martinez chỉ ra rằng trong lĩnh vực khảo cổ, hiếm có một người nào đó thông báo họ sẽ tìm thấy một cái gì đó và sau đó thực sự tìm thấy.
Duane Roller, một học giả uy tín về Cleopatra, chia sẻ: "Không có bằng chứng nào cho thấy Cleopatra đã cố gắng hoặc muốn che giấu lăng mộ của mình". Thật khó để che giấu nó khỏi Octavian, người đã chôn cất bà. Tất cả bằng chứng cho thấy bà được chôn cất với tổ tiên của mình. Vật dụng liên quan đến bà ở Taposiris Magna không có nhiều ý nghĩa bởi vì những thứ liên quan đến bà có thể được tìm thấy ở nhiều nơi tại Ai Cập".
"Tôi đồng ý rằng Octavian đã biết và quyết định nơi nữ hoàng được chôn cất", Martinez nói. "Nhưng điều tôi tin - mặc dù nó chỉ là một giả thuyết - là sau khi quá trình ướp xác được hoàn thành, các linh mục tại Taposiris Magna đã chôn cất thi thể của Cleopatra và Mark Antony ở một nơi khác mà không có sự chấp thuận của người La Mã, một nơi bí mật bên dưới ngôi đền".
Nếu lăng mộ của Cleopatra được tìm thấy thì đây sẽ là phát hiện khảo cổ quan trọng nhất ở Ai Cập kể từ khi Howard Carter tìm ra lăng mộ của vua Tut vào năm 1922.
Trong hàng trăm năm qua, chỉ có một sự bổ sung duy nhất vào hồ sơ khảo cổ về Cleopatra - là những gì các học giả tin là một mảnh chữ viết tay của bà: một mẩu giấy cói có giấy miễn thuế cho một công dân La Mã ở Ai Cập vào năm 33 TCN.
Công cuộc tìm kiếm Cleopatra đã khiến Martinez phải hy sinh nhiều thứ. Cô phải từ bỏ công việc ở Santo Domingo và đổ nhiều tiền tiết kiệm của mình vào nhiệm vụ này. Cô chuyển đến một căn hộ ở Alexandria, và bắt đầu học tiếng Ả Rập. Chắc chắn đó không phải là một cuộc sống dễ dàng khi cô phải xa gia đình và bạn bè.
"Tôi tin rằng chúng tôi sẽ tìm thấy những gì chúng tôi đang tìm kiếm", cô nói. "Sự khác biệt là bây giờ chúng tôi đang tìm kiếm trong lòng đất thay vì trong sách vở".
Nguồn: National Geographic
Tác giả: Chip Brown
Ảnh: George Steinmetz
Công Khanh dịch