Quyết định chắc nịch của Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar, về mua các hệ thống phòng không Nga S-400 cho thấy, một lần nữa, cách khu vực Trung Đông ngày càng thách thức chính sách đối ngoại của Mỹ.
Vấn đề không phải là liệu Washington có nên tiếp tục sự hiện diện bao trùm trong khu vực hay không, mà là làm thế nào Hoa Kỳ có thể đạt được các mục tiêu chiến lược trong môi trường đầy thách thức của Trung Đông.
NI cho rằng, trong vài thập kỷ qua, người ta có thể theo dõi một cuộc tranh luận rất dễ thấy về tương lai chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ.
Lập luận cho rằng Washington nên ngừng kiểm soát khu vực hỗn loạn và rút lui để giữ gìn tính mạng và tài sản của người Mỹ đã trở nên phổ biến, đặc biệt là sau sự bùng nổ dầu đá phiến ở Mỹ trong bối cảnh bất ổn Trung Đông.
Tuy nhiên, rõ ràng là Trung Đông quá quan trọng đối với an ninh và thịnh vượng của Hoa Kỳ và Washington khó rời khỏi khu vực này. (Một ví dụ để chứng minh điều này là ảnh hưởng của thị trường dầu mỏ toàn cầu đến giá khí đốt trong nước của Hoa Kỳ).
Hoa Kỳ phải điều chỉnh chính sách của mình đối với khu vực này nơi nhiều công cụ đáng tin cậy trong lịch sử đã không còn hiệu quả.
Mỹ đối mặt nan đề S-400
Lợi ích khu vực xoay quanh hệ thống phòng không S-400 của Nga là một trường hợp điển hình.
Vào ngày 5 tháng 3 năm 2019, Bộ Ngoại giao Mỹ xác nhận thêm một lần nữa rằng Washington đã cảnh báo Thổ Nhĩ Kỳ, việc mua (hệ thống phòng không) S-400 tiềm tàng của họ sẽ dẫn đến việc đánh giá lại sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ vào chương trình F-35 và có nguy cơ đối với việc chuyển giao vũ khí trong tương lai cho Thổ Nhĩ Kỳ.
Tuy nhiên, cảnh báo này tiếp tục không thể thay đổi quyết định mua S-400 của Ankara. Ngoại trưởng Qatar Sheikh Mohammed bin Abdulrahman Al Thani xác nhận rằng nước ông tiếp tục kiểm tra việc mua hệ thống phòng không tên lửa S-400 của Nga.
Điều này có nghĩa là hai đồng minh lớn của Hoa Kỳ trong khu vực có thể quan tâm đến việc mua một hệ thống tên lửa từ đối thủ địa chính trị của Hoa Kỳ.
Người ta có thể nhận thấy rằng sự phát triển này khẳng định chất lượng cao của các sản phẩm công nghiệp quốc phòng Nga.
Bất chấp tất cả các tuyên bố không tin tưởng lắm về năng lực quốc phòng của Moscow, thì nước này vẫn là một nhà lãnh đạo toàn cầu trong lĩnh vực quốc phòng công nghệ cao -ngang tầm với Hoa Kỳ. Nhận thức đơn giản về Nga không giúp ích cho chính sách đối ngoại của Mỹ ở Trung Đông và các nơi khác.
Trong một động thái khác, Hoàng Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman – đại diện cho một đồng minh lớn khác của Hoa Kỳ trong khu vực, đã đưa ngành công nghiệp quốc phòng nước này vào chương trình hiện đại hóa đầy tham vọng nhằm đa dạng hóa nền kinh tế vương quốc.
Chương trình đó cũng từng được truyền thông Hoa Kỳ ca ngợi rất nhiều. Nhưng Nga không cần một chương trình tương tự vì trong lịch sử, ngành công nghiệp quốc phòng Moscow, là một trong những trụ cột của nền kinh tế Nga. Rõ ràng là sự quan tâm đến Trung Đông đối với vũ khí Nga có thể dẫn đến thiệt hại cho xuất khẩu quốc phòng của Mỹ.
Quay trở lại với những đổ vỡ địa chính trị trong các vấn đề Trung Đông, người ta có thể nhận thấy rằng, bất kể thế mạnh của Moscow trong khu vực, Washington vẫn cần phải nâng cấp kho vũ khí chính trị của mình. Một lần nữa, vấn đề mua S-400 của Thổ Nhĩ Kỳ là một điển hình.
Các chuyên gia về ngoại giao của thế kỷ trước đã quen thuộc với việc các cảnh báo liên tục của Bắc Kinh được đưa ra đối với Liên Xô và Mỹ, vốn không có bất kỳ hậu quả quyết liệt nào đối với một trong hai cường quốc, vì Moscow và Washington ít chú ý đến những tín hiệu của Trung Quốc. Washington có nguy cơ lặp lại thói quen này khi cố gắng nói với các đồng minh không mua S-400.
Không còn nghi ngờ gì nữa, Hoa Kỳ có thể gia tăng áp lực đối với Ankara để khiến Thổ Nhĩ Kỳ hủy bỏ thỏa thuận.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, Hoa Kỳ có thể phải đối đầu toàn diện với Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương trong thời điểm sự hợp tác của Thổ Nhĩ Kỳ trong khối này là cần thiết để giải quyết một loạt các vấn đề quan trọng từ tương lai của Syria, việc Nga xuất khẩu năng lượng sang châu Âu, Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, cho tới tham vọng hạt nhân và tên lửa của Iran.
Cơ hội đạt mục tiêu chính trị tại Trung Đông
Ngoại trừ Iran và Syria, hầu như mọi quốc gia Trung Đông đều chính thức là đồng minh của Mỹ. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng giúp cải thiện khả năng đạt được mục tiêu của Washington. Bản thân những thế lực khu vực bị áp lực phải đạt được mục tiêu chính trị đối ngoại đi trước các kế hoạch láng giềng.
Trong cùng một cuộc họp báo vào ngày 4 tháng 3 năm 2019, Ngoại trưởng Qatar nhấn mạnh rằng quốc gia của ông đang xem xét thỏa thuận với Nga bất chấp có thể phải đối lập với Saudi, nói rằng thương vụ này không phải là việc của Riyadh.
Vì vậy, ông nhắc nhở mọi người rằng Qatar có thể chịu được áp lực của Saudi – hiện được đa số thế giới Ả Rập ủng hộ.
Trong khi đó, không nên ngạc nhiên khi Saudi cũng thể hiện sự quan tâm của mình đối với hệ thống phòng không Nga, đặc biệt là hệ thống này đã được các chuyên gia khen ngợi.
Những phát triển này có nghĩa là hai quốc gia vùng Vịnh, cả hai đồng minh của Hoa Kỳ, quan trọng đối với an ninh và kế hoạch quân sự của Mỹ, đang xem xét việc mua vũ khí của Nga như là một phần của cuộc cạnh tranh giữa họ. Thật khó để tìm ra nơi các nhà hoạch định chính sách nước ngoài của Hoa Kỳ nên bắt đầu giải câu đố này.
Ngoài ra, khả năng các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ - một công cụ thay đổi suy nghĩ của ông Tayyip Erdogan về S-400 Nga, có thể mang đến một loạt vấn đề khác.
Sau quyết định năm ngoái của ông Trump về việc rút khỏi Thỏa thuận Iran, thế giới hầu như không cần một lời nhắc nhở thêm rằng Washington sẵn sàng sử dụng sức mạnh kinh tế của mình để đạt được các mục tiêu chính sách đối ngoại theo cách cưỡng chế.
Việc Hoa Kỳ gây áp lực cho Thổ Nhĩ Kỳ có thể tăng thêm sức nặng cho đề nghị của Nga về việc tạo ra các cơ chế quốc tế đối phó lại năng lực trừng phạt của Mỹ. Nếu kiểu hợp tác quốc tế này bắt đầu, hậu quả của nó sẽ được nhìn nhận vượt xa các mối quan hệ Trung Đông hoặc Hoa Kỳ-Nga.
Có thể kết luận rằng, tại thời điểm này Washington thiếu phương tiện để ngăn chặn việc Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống phòng không S-400 của Nga.
Nếu các quốc gia Trung Đông khác đi theo Thổ Nhĩ Kỳ mua S-400, thì câu hỏi lớn nhất hiện nay là các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ sẽ phản ứng thế nào trước sự thay đổi kiến tạo này về vị thế ở Trung Đông- vốn rất quan trọng đối với sự thịnh vượng và an ninh của Washington.