Nhà máy sản xuất máy móc của ông Kiyoshi Hashimoto ở ngoại ô Tokyo đáng nhẽ phải náo nhiệt với những âm thanh quen thuộc của ngành công nghiệp. Thay vào đó, nó yên tĩnh đến mức có thể nghe thấy tiếng ông Hashimoto tập thổi sáo.
Doanh nhân 82 tuổi này đã thành lập công ty của mình cách đây gần 40 năm. Tuy nhiên, dù đã qua tuổi nghỉ hưu, ông vẫn không có người kế nhiệm cũng như không có ai mua lại công việc kinh doanh vẫn có những khách hàng trung thành.
Đó là một vấn đề mà Chính phủ Nhật Bản cảnh báo có thể ảnh hưởng đến 1/3 tổng số doanh nghiệp nhỏ ở nước này vào năm 2025, khi dân số nước này giảm và già đi.
"Tất cả những thứ này sẽ bị bỏ không nếu tôi đóng cửa nhà máy", ông Hashimoto cho biết. Nhà máy của ông ở Yachimata, phía đông Tokyo, chứa đầy bàn làm việc, bàn khoan và tủ linh kiện.
Kiyoshi Hashimoto, chủ nhà máy sản xuất máy móc J&A Sakura, đang nói về thiết bị tại nhà máy của ông ở Yachimata, tỉnh Chiba. Ảnh: AFP
Ông đã từng có thời thuê hàng chục nhân công, nhưng bây giờ nhà máy chỉ hoạt động cầm chừng với hai nhân viên bán thời gian sau khi thu hẹp quy mô hoạt động.
Ông Shigenobu Abe của công ty nghiên cứu phá sản Teikoku Databank cho biết, vấn đề đang lớn đến mức Nhật Bản phải đối mặt với "kỷ nguyên đóng cửa hàng loạt".
Một báo cáo của Chính phủ năm 2019 ước tính rằng khoảng 1,27 triệu chủ doanh nghiệp nhỏ sẽ ở độ tuổi từ 70 tuổi trở lên vào năm 2025 và không có người kế nhiệm.
Xu hướng này có thể "xóa bỏ" tới 6,5 triệu việc làm và làm giảm quy mô của nền kinh tế Nhật Bản 22 nghìn tỷ Yên (166 tỷ USD), nghiên cứu cảnh báo.
Theo Teikoku Databank, đến năm 2029, tình hình sẽ còn tồi tệ hơn khi những người thuộc thế hệ Baby Boomer (từ năm 1946-1964) chạm ngưỡng 81 tuổi. Đây là tuổi thọ trung bình của đàn ông Nhật Bản, những người chiếm hầu hết các vị trí chủ tịch của các công ty này.
"Chúng tôi biết chắc chắn rằng nhiều công nhân sẽ mất sinh kế vì điều này", Abe nói với AFP.
'Tình hình nghiêm trọng'
Cũng như các nước khác, các doanh nghiệp nhỏ ở Nhật Bản thường được để lại cho thành viên gia đình hoặc nhân viên đáng tin cậy.
Nhưng tình trạng trì trệ kinh tế kéo dài đã khiến các doanh nghiệp nhỏ không còn hấp dẫn đối với giới trẻ. Các công ty ở khu vực nông thôn gặp khó khăn hơn nữa do cuộc sống ưa thích thành phố hơn và xu hướng giảm dân số ở nông thôn ngày càng tăng.
Vấn đề phức tạp hơn là cảm giác của một số người Nhật lớn tuổi rằng việc bán doanh nghiệp gia đình cho người ngoài là điều đáng xấu hổ. Một số người thà thanh lý công ty của họ hơn là tìm kiếm người mua lại.
Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra những ưu đãi lớn để khuyến khích bán lại công ty, và khu vực tư nhân cũng đã tham gia kết nối các nhà đầu tư với các doanh nghiệp để bán.
Công ty BATONZ hiện đã kết nối được hơn 1.000 trường hợp mỗi năm, tăng từ 80 hợp đồng khi khai trương vào năm 2018.
Chủ tịch BATONZ Yuichi Kamise cho biết, công ty vẫn chỉ tiếp cận được một bộ phận nhỏ những người cần dịch vụ.
Ông cho biết làn sóng đóng cửa đồng nghĩa với việc mất đi nghề thủ công chuyên biệt, dịch vụ độc đáo và công thức nấu ăn nguyên bản của nhà hàng vốn tạo nên kết cấu văn hóa và xã hội của Nhật Bản.
Ông nói: "Theo thời gian, những gì làm nên sự độc đáo của Nhật Bản có thể biến mất do thiếu người kế thừa".
"Tôi nghĩ nó sẽ giáng một đòn mạnh vào văn hóa Nhật Bản và sức hấp dẫn của Nhật Bản với tư cách là một điểm đến du lịch."
Một số người cảm thấy rằng xu hướng này mang lại cơ hội khắc phục sự kém hiệu quả và củng cố các doanh nghiệp nhỏ hầu như không kiếm được việc hoặc tồn tại nhờ trợ cấp.
Hiroshi Miyaji, 50 tuổi, sở hữu Tập đoàn Yashio - một công ty hậu cần khổng lồ do ông của ông thành lập - và đã thâu tóm nhiều doanh nghiệp khác nhau.
Miyaji, chủ tịch thế hệ thứ 3, cho biết: "Sẽ luôn có người mua các công ty - có hoặc không có người kế nhiệm - với thế mạnh độc đáo, bí quyết đặc biệt và nguồn nhân lực".
Được BATONZ giúp đỡ, gần đây ông đã mua một công ty vận tải đường bộ nhỏ từ bà Ayako Suzuki, 61 tuổi.
'Đang đợi một ai đó'
Bà Suzuki đã từ bỏ sự nghiệp của mình để giúp công việc kinh doanh mà người cha bắt đầu từ năm 1975.
Không ai trong số 3 tài xế của công ty muốn tiếp quản và bà được yêu cầu tham gia và giúp đỡ cha mình, khi đó ông đã ngoài tám mươi.
Nhưng các vấn đề nhanh chóng xuất hiện: Đại dịch COVID-19 khiến một tài xế rời đi, xe tải cần bảo trì, và chẳng bao lâu sau bà phải tiết kiệm để duy trì hoạt động.
"Tôi muốn tiếp tục kinh doanh, ít nhất là khi cha tôi còn sống", bà nói với AFP.
BATONZ đã kết nối cô ấy với Miyaji, người đã cam kết giữ chân nhân viên, khách hàng và xe tải của công ty.
"Tôi cảm thấy nhẹ nhõm hơn là buồn," bà nói. "Tôi không nghĩ rằng công ty của chúng tôi có chút giá trị nào".
Sự dư thừa các doanh nghiệp nhỏ giá cả phải chăng có thể là một lợi ích cho những người trẻ muốn thâm nhập vào một lĩnh vực nào đó.
Trong số đó có đầu bếp 28 tuổi Rikuo Morimoto.
Khi đại dịch khiến anh không thể đi học ở Ý, anh đã dùng tiền tiết kiệm của mình để mua một quán ăn đã tồn tại 4 thập kỷ ở Tokyo và mở một nhà hàng với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ so với chi phí bình thường.
Rikuo Morimoto, chủ điều hành nhà hàng 'Andante', trò chuyện với chủ sở hữu cũ Shizuko Suzuki (phải), tại nhà hàng ở Tokyo. Ảnh: AFP
Anh giữ nguyên cách trang trí, đồ nội thất và nhiều khách hàng lâu năm của "Andante", một nhà hàng địa phương được yêu thích ở quận Suginami.
"Tôi nghĩ mình chỉ đủ khả năng mua một chiếc xe bán đồ ăn hoặc một quán bar nhỏ", anh nói.
Không phải ai cũng may mắn như vậy, và tương lai của nhà máy sản xuất máy móc của ông Hashimoto vẫn không chắc chắn, bất chấp những nỗ lực của ông để chuẩn bị cho 3 người thừa kế.
"Tôi chỉ đang đợi ai đó đi cùng và tận dụng nhà máy này", ông nói.