Hệ thống súng phòng không/tên lửa đất đối không Tunguska. Ảnh: Sputnik
Tunguska hoạt động như thế nào?
Bộ Quốc phòng Nga ngày 10/8 công bố đoạn phim ghi lại cảnh hệ thống phòng không Tunguska-M1 tiêu diệt một máy bay không người lái Ukraine trong khu vực diễn ra chiến sự.
Đoạn video có sự xuất hiện của chỉ huy hệ thống tên lửa phòng không Tunguska-M1. "Chúng tôi đang làm nhiệm vụ hàng ngày, thực hiện nhiệm vụ chiến đấu ở tiền tuyến. Chúng tôi bắn trúng mục tiêu bằng tên lửa dẫn đường phòng không. Tầm bắn lên tới 10 km và với súng phòng không, chúng tôi có thể bắn trúng mục tiêu lên tới 5 km", viên chỉ huy nói.
Theo Viktor Litovkin, nhà phân tích quân sự, một đại tá đã nghỉ hưu, hệ thống Tunguska, có nguồn gốc từ thời Liên Xô, trông khá đơn giản nhưng giải quyết một số vấn đề thông thường với hiệu quả cao.
"Có những phương tiện được thiết kế để giải quyết các nhiệm vụ đơn giản, chẳng hạn như giao tranh với trực thăng, máy bay tấn công, máy bay bay với tốc độ cao hơn một chút so với tốc độ âm thanh", ông Litovkin nói với Sputnik.
"Tunguska cũng có thể là công cụ đối chọi với HIMARS. Nó còn có thể bắn hạ 'Storm Shadow', hay 'SCALP', hoặc tên lửa 'Taurus' của Đức. Nó cũng có thể tấn công các phương tiện bay không người lái bằng hệ thống pháo 30 mm. Vì vậy, Tunguska có rất nhiều lựa chọn để sử dụng nó trên chiến trường", chuyên gia Litovkin cho biết.
Triển lãm quân sự tại thao trường Alabino được tổ chức trong khuôn khổ diễn đàn kỹ thuật quân sự quốc tế ARMY-2016 - Sputnik International, ngày 12/8/2023.
Tunguska là vũ khí gì, năng lực ra sao?
Tunguska là phương tiện phòng không bánh xích được thiết kế để bảo vệ binh sĩ và các cơ sở khỏi các cuộc tấn công của máy bay chiến đấu hoạt động ở độ cao cực thấp, hoặc thấp và trung bình, cũng như để bắn vào các mục tiêu mặt đất và mục tiêu bọc thép nhẹ.
Hệ thống phòng không Tunguska được đặt trên khung gầm bánh xích. Các thiết bị của phương tiện bao gồm hệ thống định vị, thông tin liên lạc bên ngoài và bên trong, hệ thống giám sát, bảo vệ chống hạt nhân, chống hóa chất và chống vi khuẩn. Thân bọc thép của Tunguska bảo vệ kíp chiến đấu và thiết bị của nó khỏi đạn và mảnh đạn.
Tunguska được trang bị hai khẩu pháo phòng không 30 mm hai nòng (2A38); và bệ phóng với tải trọng 8 quả tên lửa dẫn đường phòng không (9M311), được thiết kế để tiêu diệt máy bay và trực thăng bay ở độ cao từ 15 mét đến 3.000 mét. Tunguska có thể tạo ra một "bức tường lửa" theo đúng nghĩa đen, vì ở chế độ bắn tự động, tổ hợp có thể phóng tới 80 viên đạn mỗi giây.
Tốc độ tối đa của tên lửa phòng không dẫn đường 9M311 mà Tunguska phóng ra là 900 m/s; nó có thể tấn công các mục tiêu di chuyển với tốc độ lên tới 500m/s.
Tầm tấn công của pháo hai nòng trên hệ thống Tunguska lên tới 4.000 m, trong khi tên lửa dẫn đường phòng không của hệ thống có thể bắn trúng mục tiêu ở khoảng cách lên tới 10.000 m (10 km).
Hệ thống súng phòng không/tên lửa đất đối không Tunguska. Ảnh: Sputnik
Tunguska ra đời như thế nào?
Việc phát triển hệ thống phòng không 2S61 Tunguska (tên ký hiệu của NATO là SA-19Grison) được giao cho Cục thiết kế khí cụ Tula (KBP) (nay là "Cục thiết kế kỹ thuật khí cụ mang tên Viện sĩ Shipunov") theo sắc lệnh của chính phủ Liên Xô được ban hành vào ngày 8/6/1970. Hệ thống này ra đời nhằm thay thế tổ hợp phòng không dẫn đường bằng radar, tự hành bọc thép hạng nhẹ Shilka bằng một loại vũ khí mạnh hơn.
Mặc dù đã được chứng minh là hiệu quả trong các hoạt động chiến đấu ở Trung Đông vào những năm 1960, các lỗ hổng của Shilka cũng đã bộc lộ, bao gồm phạm vi tấn công ngắn (không quá 2 km), sức mạnh không đạt yêu cầu của đường đạn và bắn trượt mục tiêu trên không do phát hiện không kịp thời.
Bên cạnh kinh nghiệm ở Trung Đông, các nhà thiết kế Liên Xô cũng tính đến bài học từ cuộc Chiến tranh Việt Nam. Trong cuộc chiến này, Mỹ bắt đầu sử dụng máy bay trực thăng được trang bị tên lửa chống tăng có điều khiển (ATGM): Máy bay trực thăng của Mỹ tiếp cận các đơn vị xe tăng, tấn công chúng bằng ATGM rồi bay đi. Để bảo vệ xe tăng và bộ binh khỏi các cuộc tấn công bằng trực thăng và máy bay khác, các nhà thiết kế Liên Xô đã trang bị cho Tunguska một khẩu pháo cỡ nòng 30 mm (thay vì 23 mm) cũng như nhiều tên lửa và trang bị cho hệ thống radar cải tiến và lớp giáp tốt hơn. Nhờ đó, 2S61 Tunguska có khả năng bảo vệ đáng tin cậy cho các đơn vị bộ binh cơ giới và xe tăng trên đường hành quân.
Quân đội Liên Xô đã sử dụng 2S61 Tunguska vào năm 1982. Kể từ đó, hệ thống phòng không này đã trải qua nhiều lần nâng cấp. Phiên bản mới nhất của Tunguska-M1 có 2 khẩu pháo và 8 tên lửa dẫn đường phòng không với một hệ thống radar chung. Hai khẩu pháo tự động 30 mm 2A38M cùng nhau bắn với tốc độ kỷ lục 5.000 phát mỗi phút và có khả năng cắt máy bay thành từng mảnh theo đúng nghĩa đen.
Khi được hỏi những sửa đổi nào của Tunguska quan trọng nhất, Đại tá đã nghỉ hưu Litovkin trả lời: "Trước hết, đây là bản cập nhật của hệ thống máy tính điện tử Tunguska, cải tiến tổ hợp radar và tổ hợp quang-cơ. Những nâng cấp này đã tăng phạm vi tấn công của Tunguska và độ chính xác khi bắn trúng mục tiêu."
Trực thăng Ka-52 của Nga nhắm vào xe bọc thép của Ukraine ở hướng Kransy Liman. Ảnh: Sputnik International,
Cải tiến Tunguska
Các nhà thiết kế Nga đã thu được nhiều kinh nghiệm trong cuộc xung đột Ukraine liên quan đến việc sử dụng quy mô lớn vũ khí của NATO. Tunguska dự kiến sẽ trải qua nhiều sửa đổi hơn nữa dựa trên kinh nghiệm đó.
Hệ thống pháo phòng không/tên lửa đất đối không Tunguska của một đơn vị phòng không thuộc Quân khu phía Tây tham gia cuộc tập trận chiến thuật tại trường bắn Kapustin Yar ở Vùng Astrakhan. Ảnh: Sputnik International
Tuy nhiên, ông Litovkin tin rằng nhiều khả năng ngành công nghiệp quốc phòng Nga sẽ tập trung vào việc cải tiến các loại vũ khí phòng không tinh vi hơn, chẳng hạn như hệ thống tên lửa Pantsir S-1 (tên ký hiệu của NATO là SA-22 Greyhound) là hệ thống kế thừa của Tunguska M1.
"Nga bắt đầu sử dụng Tunguska trong chiến dịch quân sự đặc biệt, bởi vì chúng tôi có rất nhiều phương tiện này đang hoạt động", vị đại tá về hưu giải thích. Theo ông, sẽ hợp lý hơn khi sử dụng Tunguska thay vì Pantsir S-1, đặc biệt là Tunguska khá phổ biến với các xạ thủ Nga.
Theo chuyên gia Litovkin, vũ khí nên được sử dụng hợp lý, không lãng phí tiền bạc quá mức. "Xe tăng T-62 được sử dụng trong chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao chúng ta sử dụng nó? Bởi vì nó đã cũ nhưng đủ hiệu quả để giải quyết các vấn đề có thể phát sinh trong chiến dịch", chuyên gia Nga nhấn mạnh.
Mặc dù Lực lượng Vũ trang Nga đã sử dụng Pantsir-S - phiên bản kế nhiệm của Tunguska - nhưng họ không có kế hoạch loại bỏ Tunguska khỏi biên chế. Theo các nhà phân tích quân sự, hệ thống từ thời Liên Xô đã được chứng minh là một "con ngựa ô" hiệu quả cao, thuận tiện và gần như không thể thay thế.