Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 28-29 và các hội nghị cấp cao liên quan sẽ diễn ra từ ngày 6 đến 8-9 tại thủ đô Vientiane (Lào).
Hãng tin AP ngày 5-9 đưa tin đã có trong tay dự thảo tuyên bố chung của hội nghị.
Theo AP, trong dự thảo tuyên bố chung không nhắc đến phán quyết trọng tài ngày 12-7. Dù vậy, dự thảo sẽ bày tỏ quan ngại về hoạt động xây đảo nhân tạo trên biển Đông.
Cùng ngày, hãng tin GMA News (Philippines) đưa tin cũng đã có trong tay dự thảo tuyên bố chung hội nghị cấp cao ASEAN tại Lào.
GMA News xác nhận dự thảo không nhắc đến phán quyết trọng tài.
Dự thảo nêu chỉ “một số” nước trong ASEAN quan ngại về hoạt động bồi đắp xây đảo với đoạn: “Chúng tôi cực kỳ quan tâm đến những diễn biến mới đây và đang xảy ra và ghi nhận các mối quan tâm của một số nhà lãnh đạo về hoạt động cải tạo đất và leo thang hoạt động trong khu vực”.
Song song theo đó, dự thảo sử dụng các từ ngữ bao quát hơn như sử dụng cụm từ “tôn trọng các tiến trình pháp lý và ngoại giao”.
Các từ ngữ này đã được dùng trong tuyên bố chung hội nghị Mỹ-ASEAN tại Sunnylands (bang California) hồi năm ngoái.
Dự thảo nêu: “… Tiếp tục khẳng định cam kết chung về duy trì và bảo đảm hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực cũng như giải quyết hòa bình các tranh chấp, bao gồm tôn trọng các tiến trình pháp lý và ngoại giao, không sử dụng vũ lực phù hợp với các nguyên tắc phổ quát đã được luật pháp quốc tế thừa nhận, nhất là Công ước LHQ về Luật Biển 1982”.
Theo dự thảo, tất cả nhà lãnh đạo ASEAN đều tiếp tục khẳng định về tự do hàng hải và hàng không ở biển Đông.
Các nhà lãnh đạo yêu cầu củng cố lòng tin lẫn nhau, kiềm chế và tránh hành động làm phức tạp thêm tình hình.
Các nhà lãnh đạo nhấn mạnh tầm quan trọng của phi quân sự hóa trên biển Đông, thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông và thúc đẩy nhanh chóng thông qua Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Đông.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã tuyên bố không nhắc đến phán quyết trọng tài tại hội nghị cấp cao ASEAN. Dù vậy, nếu các nước nêu ra thì ông sẽ phát biểu về vấn đề này.
Trong cuộc hội đàm với thủ tướng Trung Quốc bên lề hội nghị ASEAN, ông Rodrigo Duterte sẽ đặt vấn đề Trung Quốc có ý định cải tạo bãi cạn Scarborough hay không.
Báo New York Times ngày 5-9 đưa tin số tàu chiến Trung Quốc neo đậu gần bãi cạn Scarborough đã tăng lên bất thường hồi tuần trước.
Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana cho biết trong mấy tuần qua có bốn tàu cảnh sát biển Trung Quốc neo thường trực cách bãi cạn Scarborough một hải lý.
Sau đó, các ngư dân Philippines nhận ra sáu tàu khác mới đến. Sáu tàu này trông giống tàu cá và có thể đó là tàu chiến cải trang. Hải quân Philippines đã điều một máy bay đến chụp ảnh.
Ông Lorenzana ghi nhận một số tàu Trung Quốc có thể đang nạo vét để chuẩn bị cho công trình xây dựng. Đại sứ Trung Quốc tại Philippines đã bác bỏ thông tin này.