Ngày 26/8, Ban quản lý dự án đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) thông tin, đoàn tàu tuyến metro Nhổn - Ga Hà Nội đang được lắp ráp tại Pháp; đến cuối tháng 8, gói thầu đoàn tàu và hệ thống ray đạt tiến độ hơn 34%. Dự kiến đoàn tàu đầu tiên sẽ về Việt Nam vào tháng Bảy năm sau, nỗ lực kịp tiến độ khởi chạy vào tháng Tư năm 2021.
Đoàn tàu có thể chở 850-950 người, chạy với tốc độ thương mại 35 km/h và theo thiết kế, tốc độ tối đa của tàu lên được 80 km/h. Đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông cũng có tốc độ chạy tương tự.
Đọc thấy tốc độ 35 km/h, nhiều người cười khẩy: “Tại sao tàu hỏa lại chạy chậm như rùa bò thế?”.
Đầu tiên, phải khẳng định con “rùa” này không chậm, 35 km/h tương đương 9,7 m/s. Một giây có thể di chuyển được tới gần 10 mét, rùa nào chạy được vậy?
Dự kiến, đây sẽ là vẻ ngoài của con tàu Nhổn - Ga Hà Nội.
Thứ hai, quãng đường Nhổn - Ga Hà Nội có chiều dài 12,5 km, bao gồm 8,5 km đường sắt trên cao và 4 km ngầm từ Kim Mã tới Ga Hà nội; tổng cộng 12 nhà ga được trải đều trên đường đi với 8 ga trên cao và 4 ga ngầm, tức là tàu sẽ đón trả khách liên tục trong quãng đường 12,5 km đó, dự tính cứ mỗi km sẽ dừng một lần.
Tính chất tàu là dừng đón trả khách liên tục, việc tăng tốc lên quá cao sẽ rất tốn chi phí vận hành khi phải “phóng nhanh phanh gấp” suốt 12 lần liên tục. Hơn nữa, các nhà ga cách nhau trung bình 1 km, tốc độ tối đa 35 km/h sẽ chỉ tương đương với 2 phút di chuyển.
Tàu Cát Linh - Hà Đông chạy thử nghiệm ngày 11/8/2018.
Biết rằng đời không như là mơ, tàu không phải lúc nào cũng chạy với tốc độ 35 km, sẽ phải tăng tốc khi khởi hành và giảm tốc khi gần tới nhà ga, thời gian di chuyển giữa hai ga sẽ phải lớn hơn 2 phút.
Dự kiến, tổng thời gian tàu chạy từ điểm đầu tới điểm cuối là 43 phút. Với việc tàu dừng ở mỗi ga một phút, ta sẽ có phép tính tìm thời gian để tàu chạy từ ga này đến ga kia và đi hết 12 ga, kèm với thời gian tàu dừng mỗi ga một phút sẽ là:
2x12 + 1x12 = 36 phút
Phép tính trên là giả định tàu luôn chạy với vận tốc 35 km/h, và như đã nói ở trên, điều này bất khả thi. Vì vậy thời gian chạy giữa các ga sẽ phải lớn hơn 2 phút. Sử dụng phép thử loại, tôi tính ra được thời gian gần nhất với thời gian dự kiến:
2,6x12 + 1x12 = 43,2 phút
Nếu phép tính trên mà đúng, thời gian di chuyển giữa hai ga chỉ vỏn vẹn 2,6 phút. Ngồi trên tàu kín chạy trên một đường ray riêng, ta sẽ chẳng phải lo khói bụi hay tắc đường, thong dong di chuyển tới được ga cần đến. Ta có thể ngồi từ trên cao nhìn xuống thanh niên đang bực tức trong siêu xe, đã kẹt cứng giữa làn phương tiện suốt nhiều phút đồng hồ.
Tiến sĩ Xuân Thủy, một chuyên gia với 30 năm nghiên cứu giao thông đô thị, cho biết tốc độ 35 km/h là rất hợp lý.
Thứ ba, đường sắt nội đô là phương án vĩ mô nhằm giảm thiểu lưu lượng phương tiện tham gia giao thông. Lượng xe máy, ô tô và thậm chí cả xe bus trong tương lai sẽ giảm, cho đường sá đỡ đông đúc và an toàn hơn.
Một tuyến đường sắt nội đô cho phép nhiều người có thể di chuyển cùng lúc nhưng lại không chiếm quá nhiều diện tích đất (khi mà tàu chạy trên cao và ngầm dưới đất). Chi phí di chuyển sẽ rẻ hơn và sẽ giảm được ảnh hưởng tới môi trường, mà lượng khói bụi từ phương tiện cá nhân sẽ giảm nếu như chúng ta sẵn sàng chuyển sang phương tiện công cộng.
Vấn đề duy nhất (mà hiện tại tôi có thể nghĩ ra) là phải đến ga đúng giờ, do tàu chỉ chờ ta đúng một phút.
Vận tốc chỉ là một trong nhiều yếu tố cần biết để đánh giá một hệ thống giao thông công cộng; danh sách dài còn bao gồm độ thoải mái của người dùng, độ an toàn, chi phí, khoảng cách trạm đón trả khách, độ đúng giờ và mức độ tiện lợi của đường đi so với quãng đường hành khách vẫn di chuyển.
Yếu tố tốc độ không được tính bằng bản thân tốc độ của phương tiện, mà bằng tổng thời gian di chuyển giữa điểm đầu và điểm cuối. Khi phương tiện chạy càng nhanh, chi phí vận hành sẽ càng cao, liệu người dùng có sẵn sàng trả chi phí lớn để sử dụng phương tiện công cộng?
Các báo cáo của những thành phố mới lắp đặt hệ thống phương tiện công cộng (bao gồm xe bus nhanh BRT và đường sắt nội thành) đều nêu bật những yếu tố như: quãng đường di chuyển được, số lượng người phục vụ được, chi phí vận hành và so sánh nó với những hệ thống giao thông công cộng sẵn có như xe bus thường.
Một khi so sánh tốc độ các hệ thống giao thông công cộng mới với những phương tiện “cổ điển”, ta đều thấy mặt tích cực: khác với xe bus phải len lỏi trên đường sá đông đúc, những chiếc xe bus BRT hay các tàu chạy nội thành đều có vận tốc vượt trội.
Giảm xe bus, đường sẽ đỡ tắc hơn.
Cuối cùng, hãy so sánh tốc độ 35 km/h với các tuyến đường sắt nội đô của các nước khác.
Có nhiều loại phương tiện di chuyển công cộng, như ta thấy chỉ xe bus đã được phân ra thành bus thường và bus BRT. Đường sắt nội đô cũng vậy, và tuyến đường Nhổn - Ga Hà Nội thuộc dạng đường “light rail” chuyên chở khách trong nội thành, với nhiều điểm đỗ và lượng khách một chuyến lớn.
Đô thị khắp thế giới ngày một chuộng light rail do chi phí duy trì thấp, lại ổn định hơn nhiều với đường sắt thông thường. Người ta cho rằng chúng sẽ là tương lai của phương tiện công cộng: nhanh hơn xe bus và cạnh tranh được cả với ô tô.
Tốc độ light rail khác biệt theo từng địa phương, tốc độ trung bình của light rail toàn thế giới đạt mốc 32 km/h. Dưới đây là tốc độ của một số đường light rail tại các thành phố lớn tại Mỹ (đã tính cả thời gian dừng giữa các trạm), thông số được đo đạc từ dữ liệu do từng thành phố cung cấp cho các nhà chức trách. Đây là tốc độ của phương tiện được đo năm 2001, trên dưới một thập kỷ sau khi hệ thống được lắp đặt, tốc độ hiện tại của một số tuyến đường dưới đây đã khác:
Tốc độ dự kiến của đường sắt nội thành Hà Nội đâu có cách xa những thành phố lớn tại Mỹ?