Đó không phải một sự việc riêng lẻ. Trong nhiều năm qua, Mátxcơva tăng cường hiện diện quân sự ở khu vực Đông Bắc Á. Để đối phó với Mỹ, Nga đang nâng cấp hệ thống vũ khí ở vùng Viễn Đông, biên chế các tàu mới cho hạm đối Thái Bình Dương và mở rộng đáng kể hợp tác quân sự với Trung Quốc.
Những diễn biến này được đánh giá là khiến tình hình khu vực vốn đã phức tạp vì những tranh chấp càng trở nên phức tạp hơn nữa, tạo nên thách thức cho chính quyền kế nhiệm của ông Joe Biden.
Nga nói rằng hệ thống S-300V4 đã được đưa đến đảo Iturup hôm 1/12. Nhật cũng có yêu sách với hòn đảo này và gọi bằng tên Kuril. Đây là một trong bốn đảo ở phía nam của quần đảo Kuril mà Tokyo khẳng định chủ quyền và gọi là Lãnh thổ phía bắc. Bước đi này đã đặt các tên lửa hiện đại của Nga ngay trước cửa vào Hokkaido, đảo chính ở phía bắc của Nhật Bản.
Tokyo nhanh chóng gửi phản đối chính thức và cho rằng đây là hành động “không thể chấp nhận được”.
Việc triển khai hệ thống tên lửa được thực hiện sau khi Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu thông báo hồi tháng 9 rằng quân đội Nga ở Viễn Đông sẽ nhận được hơn 500 đơn vị “thiết bị mới và hiện đại” trước cuối năm nay.
“Tình hình chính trị và quân sự ở hướng chiến lược phía đông vẫn căng thẳng. Quân khu miền Đông đã đưa ra các biện pháp nhằm đối phó với những mối đe dọa đang trỗi dậy. Dự phòng quân sự là một trong những hướng quan trọng nhất đang được củng cố một cách nhất quán”, ông Shoigu nói.
Năm 2016, lực lượng Nga ở Viễn Đông tiếp nhận hơn 3.700 đơn vị vũ khí và phương tiện quân sự mới, theo thông tin công khai của Quân khu miền Đông. Trong số đó có những tên lửa và pháo để đối phó với máy bay chiến đấu và xe tăng.
Năm 2018, Bộ Quốc phòng Nga cam kết bổ sung cho Hạm đội Thái Bình Dương 70 tàu chiến và tàu hỗ trợ từ đó đến năm 2027. Dù việc thực hiện các kế hoạch khác đều bị chậm lại do đại dịch COVID-19, hạm đội này sẽ vẫn nhận được 15 tàu mới trước cuối năm nay.
Theo các chuyên gia, Nga làm như vậy vì nghĩ đến Mỹ và các đồng minh của Mỹ ở Đông Bắc Á.
“Nếu bạn nhìn vào các hệ thống vũ khí mà Bộ Quốc phòng Nga đưa đến Viễn Đông trong những năm gần đây, bạn sẽ nhận thấy những hệ thống đó nhằm đẩy lùi đe dọa từ trên biển và trên không, chứ không phải đe dọa trên bộ từ phía Trung Quốc”, Nikkei Asia dẫn lời ông Artyom Lukin, giáo sư ngành quan hệ quốc tế tại ĐH Liên bang Viễn Đông.
"Chúng tôi không chuẩn bị để đối phó với nguy cơ Trung Quốc xâm lược qua sông Amur. Thay vào đó, trọng tâm của hoạch định quân sự ở Viễn Đông là nhằm kiểm soát mối đe dọa từ Mỹ - Nhật”, GS Lukin nói.
Đối đầu với Mỹ không phải chuyện lý thuyết. Quân Nga và Mỹ nhiều lần suýt đụng độ sau trên biển Okhotsk, Eo biển Bering và Biển Nhật Bản trong những năm gần đây. Mỗi nước đều cáo buộc bên kia tiến hành tuần tra trên biển và trên không một cách khiêu khích ở khu vực biên giới.
Gần đây nhất, vào cuối tháng 11 vừa qua, tàu khu trục Mỹ USS John S. McCain tiến sâu 2km vào Vịnh Lớn, vùng nước gần thành phố cảng Vladivostok. Nga coi vùng vịnh này là khu vực thuộc chủ quyền của họ, nhưng Mỹ không công nhận.
Ngay sau khi phát hiện tàu McCain, Hạm đội Thái Bình Dương của Nga phái tàu khu trục Vinogradov ra chặn và ép tàu Mỹ phải rời đi. Bộ Quốc phòng Nga nói rằng tàu McCain phải rút, nhưng Mỹ phủ nhận chuyện tàu của họ bị xua đi.
Một nguồn cơn căng thẳng nữa giữa hai nước là khả năng Mỹ triển khai tên lửa ở châu Á. Tháng 8/2019, Mỹ rút khỏi Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung với Nga, một văn bản cấm hai nước phát triển bất kỳ loại tên lửa đạn đạo hay hành trình nào có tầm xa từ 500-5.500km. Chỉ vài ngày sau, Lầu Năm góc thông báo đang tìm cơ hội đưa tên lửa đến châu Á. Nhật Bản được đánh giá là một ứng viên hàng đầu sẽ được Mỹ lựa chọn.
Khả năng tên lửa Mỹ xuất hiện gần biên giới phía đông khiến lãnh đạo quân đội Nga càng chú ý đến Đông Bắc Á, các chuyên gia nhận định.
“Nga có thể đang đón đầu khả năng Mỹ đưa tên lửa đến Nhật Bản và có khả năng vươn sang lãnh thổ của họ”, ông Yoshinaga Hayashi, một thiếu tướng nghỉ hưu của Lực lượng phòng vệ Nhật Bản, nói.
Ông Hayashi nói thêm rằng chuyện Tokyo quan tâm đến việc mua hệ thống phòng thủ tên lửa Aegis trên bờ của Mỹ càng khiến Mátxcơva lo lắng. "Hệ thống Aegis trên bờ là hệ thống phòng thủ, những bất kỳ tên lửa nào cũng có thể trở thành vũ khí tấn công”, ông Hayashi giải thích.
Ông Alexey Lenkov, một nhà phân tích quân sự tại tạp chí quân sự nổi tiếng của Nga Arsenal of the Fatherland, nói với Nikkei Asia rằng với việc triển khai hệ thống S-300V4, Nga hy vọng sẽ biến quần đảo Kuril thành vùng phòng thủ kiên cố để ngăn bất kỳ mối đe dọa nào có thể chạm đến đất liền.