Khi dành 10 phút tại một sân chơi đông đúc trẻ em, bạn sẽ nhận thấy rõ nét mối quan hệ giữa các cá nhân trong xã hội. Hình ảnh những đứa trẻ hiếu động xông vào chen chúc trên xích đu, hay một bé mẫu giáo do dự không dám rời tay mẹ khi chơi cầu trượt, và những đứa trẻ tiểu học kiên nhẫn xếp hàng khi chơi đu quay, tất cả đều phản ánh những hành vi xã hội mà chúng ta sẽ thấy trong tương lai. Đây chính là những hình ảnh thu nhỏ của những con người sẽ sống và làm việc trong các ngôi nhà, trên những con phố và trong các văn phòng công ty sau này.
Nhưng chính xác thì điều gì tạo nên sự khác biệt lớn như vậy trong nhận thức về bản thân, tương tác xã hội và sự đồng cảm (hoặc thiếu sự đồng cảm) của trẻ? Trong một thế giới mà trí thông minh thông thường (IQ) chỉ đưa bạn đến một mức độ nào đó, thì trí tuệ cảm xúc (EQ) đóng vai trò rất quan trọng trong thành công tương lai của trẻ sau này.
Chỉ số cảm xúc hay EQ là gì? Tại sao nó lại quan trọng?
EQ khác với IQ ở chỗ nó không chỉ đo lường khả năng tư duy mà còn liên quan đến khả năng nhận biết, hiểu và quản lý cảm xúc của bản thân, cũng như khả năng nhận diện và ảnh hưởng đến cảm xúc của người khác. Khái niệm này được nhà tâm lý học Daniel Goleman giới thiệu lần đầu tiên vào năm 1995 qua cuốn sách cùng tên.
Nghiên cứu cho thấy, những người có EQ cao thường đạt được thành công lớn hơn trong công việc và các mối quan hệ, đồng thời có xu hướng sống khỏe mạnh và hạnh phúc hơn trong cuộc sống.
EQ quan trọng không kém IQ.
Tin vui cho các bậc phụ huynh là EQ không phải là yếu tố bẩm sinh mà có thể được học hỏi và rèn luyện. Vậy làm thế nào để cha mẹ có thể làm gương và trang bị cho con cái những kỹ năng cần thiết nhằm nâng cao EQ? Hãy bắt đầu từ những thứ mà tất cả chúng ta đều sở hữu ngay từ khi sinh ra: 5 giác quan.
1. Thị giác
Cha mẹ:
Trong một thế giới đầy biến động mà trẻ em đang khám phá, người mẹ chính là tấm gương phản chiếu cho con cái mình. Cách bạn ứng xử trong các tình huống khác nhau và quản lý cảm xúc sẽ là bài học quý giá nhất mà trẻ có thể học hỏi. Do đó, hãy lựa chọn phản ứng và lời nói của mình một cách khôn ngoan. Đây cũng là cơ hội để bạn thay đổi những thói quen cũ, cải thiện EQ của bản thân. Hãy nhớ rằng, việc rèn luyện EQ là một quá trình suốt đời và không bao giờ là quá muộn để bắt đầu học hỏi.
Con cái:
Để giúp trẻ phát triển sự đồng cảm, cha mẹ và người lớn có thể hướng dẫn trẻ nhìn nhận vấn đề từ góc độ của người khác. Việc giải thích cho trẻ về cảm xúc của người khác là rất quan trọng. Hãy sử dụng những cuốn sách và bộ phim phù hợp với lứa tuổi, giúp trẻ dễ dàng liên tưởng và hiểu hơn về tình huống.
Ví dụ, bạn có thể hỏi: "Con có nhớ lần bạn lấy đồ chơi của em gái mình không? Con nghĩ rằng điều đó khiến em ấy cảm thấy vui hay buồn?". Câu hỏi này không chỉ giúp trẻ nhận thức rõ hơn về hành động của mình, mà còn mở rộng hiểu biết về cảm xúc của người khác.
2. Xúc giác
Cha mẹ:
Một cái chạm nhẹ nhàng và đầy yêu thương vào vai trẻ có thể tạo ra những điều kỳ diệu, đặc biệt khi trẻ đang trải qua những cảm xúc mạnh mẽ. Thay vì sửa lỗi khi đang tức giận, cha mẹ hãy chạm nhẹ và tiếp cận một cách bình tĩnh. Điều này sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn trong việc giao tiếp và hỗ trợ trẻ.
Con cái:
Để phát triển cảm xúc và kỹ năng giao tiếp cho trẻ, cha mẹ có thể khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động sáng tạo như vẽ tranh để thể hiện cảm xúc, sử dụng đồ chơi nhồi bông để kể chuyện, nặn đất sét, hoặc xây dựng và phá bỏ các khối xây dựng.
Bên cạnh đó, việc đăng ký cho trẻ tham gia các môn thể thao cũng rất quan trọng, giúp trẻ giải phóng năng lượng và tương tác với bạn bè.
3. Khứu giác
Cha mẹ:
Hít một hơi thật sâu và hãy phản ứng một cách bình tĩnh. Nếu cần, bạn có thể tạm rời khỏi tình huống hoặc con của mình trong một vài phút. Hãy giải thích cho trẻ rằng: "Mẹ chỉ vào phòng một chút nhưng sẽ quay lại để nói chuyện với con, được chứ?". Điều này giúp trẻ hiểu rằng bạn sẽ không bỏ rơi chúng và sẽ sớm trở lại.
Con cái:
Các chuyên gia tâm lý đã đưa ra một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả để giúp trẻ em quản lý cảm xúc. Cụ thể, họ khuyến nghị cha mẹ hướng dẫn trẻ thực hiện bài tập "Ngửi hoa, thổi nến". Bằng cách này, trẻ sẽ học cách hít thở sâu và thả lỏng cơ thể, từ đó giúp chúng bình tĩnh hơn trong những tình huống căng thẳng. Cha mẹ nên khuyến khích trẻ thực hành kỹ thuật này nhiều lần cho đến khi trẻ cảm thấy thoải mái.
4. Vị giác
Cha mẹ:
Dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ em. Những thực phẩm mà trẻ tiêu thụ trong giai đoạn đầu đời sẽ ảnh hưởng đến sở thích và thói quen ăn uống của các em trong suốt cuộc sống. Để đảm bảo trẻ có một khởi đầu dinh dưỡng tốt, cha mẹ nên cung cấp một thực đơn phong phú, bao gồm protein, rau và trái cây được chế biến nhẹ nhàng.
Con cái:
Trong việc phát triển kỹ năng ra quyết định cho trẻ, việc cung cấp các lựa chọn đồ ăn nhẹ lành mạnh là rất quan trọng. Chẳng hạn, bạn có thể hỏi: "Con muốn ăn phở hay bún?". Qua đó, trẻ sẽ có cơ hội rèn luyện khả năng lựa chọn trong một môi trường an toàn, từ đó giúp tăng cường sự tự tin của trẻ.
5. Thính giác
Cha mẹ:
Để giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp và xử lý cảm xúc, cha mẹ nên lắng nghe và đặt câu hỏi cho con. Khi trẻ la hét, hãy sử dụng giọng điệu nhẹ nhàng và chắc chắn để làm dịu tình huống, tạo ra không gian thuận lợi cho cuộc trò chuyện. Khuyến khích trẻ diễn đạt cảm xúc bằng từ ngữ thay vì chỉ phát ra âm thanh hay than vãn.
Cha mẹ có thể giới thiệu các từ mới như: "Con có cảm thấy tức giận không? Mệt mỏi không? Buồn không? Thất vọng không?" Đồng thời, hãy giải thích ý nghĩa của những từ này bằng cách chia sẻ những trải nghiệm cá nhân.
Ví dụ: "Con biết không, hôm nọ mẹ cũng cảm thấy thất vọng khi bỏ lỡ buổi biểu diễn. Bây giờ con có cảm thấy thất vọng không?". Việc làm này không chỉ giúp trẻ mở rộng vốn từ vựng mà còn hỗ trợ chúng trong việc nhận diện và xử lý cảm xúc của bản thân trong tương lai.
Trẻ em:
Cha mẹ nên chia sẻ cảm xúc của mình với con cái một cách đơn giản và chân thành. Ví dụ, có thể nói: "Mẹ buồn vì con không nghe lời mẹ". Thay vì tỏ ra mạnh mẽ và kìm nén cảm xúc, việc thể hiện cảm xúc một cách xây dựng sẽ giúp trẻ hiểu và học cách xử lý cảm xúc của chính mình. Điều này không chỉ tạo ra sự kết nối giữa cha mẹ và con cái mà còn khuyến khích trẻ phát triển khả năng giao tiếp và đồng cảm.