Nghệ sĩ cải lương Xuân Lan tên thật là Nguyễn Thị Xuân Lan. Bà nổi tiếng một thời với vai diễn Công chúa Bích Vân, gây ấn tượng mạnh mẽ cho các khán giả những năm 80 của thế kỉ XX.
Ngoài ra, bà còn được biết đến qua nhiều vai diễn như Bích Huệ trong Cô gái Huỳnh Mai, Trường An trong Tuyệt tình ca , Mục Niệm Từ trong Anh hùng xạ điêu, Hiệu úy Kỳ Hoa trong Thái Hậu Dương Vân Nga… Nghệ sĩ Xuân Lan kết hôn với nghệ sĩ Tấn An - một bầu hát trẻ trước năm 1975 và hiện đang có cuộc sống êm ấm bên chồng, con và các cháu...
Từ năm 1974, nghệ sĩ Xuân Lan mong muốn được lưu giữ kỷ niệm với các đồng nghiệp - những nghệ sĩ cải lương từng sinh hoạt chung gánh hát nên bà đã thực hiện quyển lưu bút cá nhân.
Dù nghệ sĩ cải lương Xuân Lan luôn trân trọng, giữ gìn, nhưng sau 50 năm, quyển lưu bút năm nào đã nhuốm màu thời gian. Cuốn sổ lưu bút này đã trở thành “tài sản quý giá” nhất trong cuộc đời đi hát của nghệ sĩ Xuân Lan.
Những lời tâm sự của nghệ sĩ Xuân Lan trong quyển lưu bút năm nào đến nay thành sự thật. Bà viết rằng: “ …Một ngày nào đó, khi xa nhau, hành trang kỷ niệm của Lan còn gì? Phải chẳng chỉ là quyển lưu bút kỷ niệm này. Và Xuân Lan sẽ giở từng trang, để nghe niềm nhớ thương dâng cao chất ngất và hình ảnh của các bạn sẽ hiện về rõ rệt…”
Quyển lưu bút là nơi lưu giữ những tâm tư, những lời tự sự và hình ảnh thời son trẻ của gần 100 giọng ca cải lương Nam Bộ nổi danh từ thập niên 1960, 1970. Trong đó, còn có các ngôi sao từng trải qua thời hoàng kim của cải lương một thời như: Thanh Nga, Minh Vương, Mộng Tuyền, Mỹ Châu, Lê Vũ Cầu...
Lật lại những trang lưu bút, chúng ta như được một lần nữa “trở về quá khứ” với những hình ảnh thời xuân sắc của các nghệ sĩ. Đã 50 năm, không ít người đã mất, người chọn sống cô độc người êm ấm bên gia đình nhưng những dòng chữ, tâm sự của những nghệ sĩ còn mãi là ký ức đẹp.
Những cô đào hát…
Đặc biệt hơn cả, cuốn lưu bút còn lưu giữ được thủ bút của cố NSƯT Thanh Nga (ảnh), một người chị rất thương quý Xuân Lan trong những năm hoạt động chung đoàn Thanh Minh – Thanh Nga.
Nghệ sĩ Xuân Lan tâm sự, trước đó, bà chỉ biết đến và ngưỡng mộ nghệ sĩ Thanh Nga như một ngôi sao cải lương đương thời. Nhưng khi về chung đoàn, nghệ sĩ Thanh Nga luôn xem bà như một người em gái, chăm lo bảo ban cho bà nhiều điều trong cuộc sống, từ cách ăn mặc, ứng xử… Bà luôn biết ơn và trân trọng nghệ sĩ Thanh Nga như một người chị lớn của mình.
Nghệ sĩ Thanh Nga viết: "Chị gửi cho Xuân Lan chút kỷ niệm để giữ mãi mối cảm tình êm đẹp khi chúng ta cùng sống chung trong đoàn. Thương em! 30/3/1975".
"Hoa khôi cải lương" Mộng Tuyền làm thơ gửi tặng nghệ sĩ Xuân Lan trong quyển lưu bút khi chia tay vào năm 1980. Nghệ sĩ Mộng Tuyền là giọng ca tân cổ giao duyên ăn khách bậc nhất của làng đĩa nhựa Sài Gòn năm 1967-1968, trở thành ngôi sao điện ảnh ở giai đoạn đầu thập niên 1970.
Hiện nay bà đã bước vào tuổi ngoài 70 nhưng vẫn giữ được nhan sắc xinh đẹp, mặn mà dù cuộc đời hồng nhan của bà cũng trải qua nhiều khó khăn, trắc trở.
"Ta muốn ghi gì gởi lại đây/ Để trọn tình nuôi những tháng ngày/ Buồn vui lẫn lộn lòng chan chứa/ Hoa hé môi cười bao ngất ngây", 11/4/1980.
Trong quyển lưu bút, nghệ sĩ Mỹ Châu nhắn nhủ Xuân Lan hãy luôn giữ tình bạn chân thật và vững bền mà cả hai từng có trong những ngày từng quen biết nhau.
"Mình với Lan cùng một tuổi, cùng một kiếp con tằm. Hằng đêm chúng mình cùng diễn chung một sân khấu... Chúng ta từng đóng kịch và đã đóng kịch quá nhiều phải không Lan? Tuy mình gặp Lan rất ít, nói chuyện rất ít... Nhưng chúng ta không bao giờ quên những câu chuyện giá trị mà mình và Lan đã tâm sự với nhau. Mình không mong gì hơn là khi Lan nghĩ đến mình, khi mình nhớ về Lan phải thật, rất thật... Và đừng bao giờ chúng ta đóng kịch với nhau khi trở về với thực tại, có như thế tình thân của chúng ta cho nhau mới bền vững, phải không Lan?".
Mỹ Châu là ngôi sao của thế hệ vàng cải lương Việt Nam, cùng thời với Bạch Tuyết, Lệ Thủy, Ngọc Giàu... Bà được mệnh danh là "nữ hoàng kiếm hiệp" của nền nghệ thuật sân khấu cải lương miền Nam. Với chất giọng trầm đặc biệt, tên Mỹ Châu được dùng để đặt cho một dây đàn cổ.
Những dòng lưu bút của nghệ sĩ Thanh Nguyệt dành cho nghệ sĩ Xuân Lan như lời tâm sự từ tận đáy lòng của một người nghệ sĩ.
Bà viết: “Chúng ta gặp nhau trên sân khấu Thanh Minh được gần 2 năm rồi Lan hả? Thời gian trôi nhanh quá, biết bao kỷ niệm vui buồn, biết bao cuộc đổi thay… và chúng ta là những người buồn nhiều Lan nhỉ. Nỗi buồn đó chỉ có chúng ta hiểu nhau thôi. Mà buồn làm gì hả Lan, khi chúng ta là nghệ sĩ… tủi nhục nhiều, còn danh vọng là phù du. Vậy thì hành trang của chúng ta là những nỗi buồn dài thênh thang. Chị mong Lan có nhiều nghị lực sau những khi vấp ngã và đừng thèm buồn khi gặp những chuyện đáng buồn…”
Hình ảnh thời son trẻ của nghệ sĩ cải lương Thanh Nguyệt được lưu giữ trong quyển sổ lưu bút của nghệ sĩ Xuân Lan. Đến nay bà đã ngoài 80, tuy tuổi cao không thể đứng trên sân khấu biểu diễn hay tham gia nghệ thuật nhưng thần thái nghệ sĩ của bà vẫn còn.
Những dòng lưu bút của nghệ sĩ Thanh Nguyệt dành cho nghệ sĩ Xuân Lan trước khi bà rời đoàn Thanh Minh.
Cuộc đời nghệ sĩ Kim Phương cũng trải qua nhiều nỗi buồn và sự mất mát, hoạt động nghệ thuật không quá thuận lợi nhưng bà vẫn bám trụ với nghề diễn. Ở tuổi 71, nghệ sĩ Kim Phương vẫn lặng thầm miệt mài hoạt động nghệ thuật, dù là những vai nhỏ hay lớn, bà vẫn luôn nỗ lực hết mình với đam mê mà mình đã theo đuổi cả cuộc đời.
Nghệ sĩ Kim Phương dành lời chúc tốt đẹp cho nghệ sĩ Xuân Lan khi chia tay đoàn Thanh Minh.
Nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh cũng từng là ngôi sao cải lương trong thời hoàng kim. Bà từng diễn chung với NSND Lệ Thủy, NSƯT Minh Vương trong các vở Đêm lạnh chùa hoang, Người hùng sơn cước, Mùa thu Bạch Mã...
Từng trải qua thời thanh xuân tươi đẹp nhưng tuổi xế chiều nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh có cuộc sống khá vất vả. Một mình bà phải bươn chải mưu sinh với những công việc tay chân cùng với cuộc sống nhiều bấp bênh và tuổi già đơn chiếc. Nhớ về thời hào quang, nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh từng tâm sự: "Thời cải lương phát triển, khán giả hâm mộ cuồng nhiệt, cuộc sống của tôi khá sung sướng. Mỗi đêm hát, tôi có thể nhận cát-xê một cây vàng. Nhưng tôi không phải người biết tích lũy. Tôi khờ khạo về chuyện tiền bạc".
Bước qua thời hoàng kim, ở tuổi 68, nghệ sĩ cải lương Hoa Mỹ Hạnh vất vả mưu sinh bằng nghề làm móng dạo, lao công nhưng thường xuyên phải chịu cảnh "bữa đói, bữa no" vì bệnh tật tuổi xế chiều.
Kép chánh hào hoa...
Bên cạnh những cô đào nổi tiếng, những kép đẹp nổi tiếng của cải lương cũng dành những lời chia sẻ cho nghệ sĩ Xuân Lan. Nghệ sĩ Minh Vương – ngôi sao cải lương nổi tiếng bậc nhất của làng cải lương Việt Nam đã viết trong quyển lưu bút cho nghệ sĩ Xuân Lan: “Trao về Xuân Lan ảnh Minh Vương để nhớ mãi trên sân khấu Việt Nam chúng ta đã được khán giả bốn phương tán thưởng nhiệt liệt. Chúc Xuân Lan tiến mãi trên con đường nghệ thuật”.
Hiện đã ở tuổi ngoài 70, nghệ sĩ Minh Vương có cuộc sống tuổi già an ổn bên gia đình. Ông đã từng phải khổ sở vì phải chạy thận, nhưng may mắn được thay thận nên sức khỏe và cuộc sống của ông hiện tại đã ổn định.
Nghệ sĩ cải lương Phương Bình tặng nghệ sĩ Xuân Lan tấm ảnh và chúc bà may mắn trên con đường nghệ thuật.
Nghệ sĩ Phương Bình bước chân vào nghề khá muộn. Mãi đến năm 21 tuổi, ông mới tham gia ca tài tử và nhanh chóng vụt sáng. Năm nay, ông đã ngoài 80 tuổi và vẫn đam mê với nghề.
Dấu ấn của ông qua những vở tuồng kiếm hiệp mà nhân vật thường là những hiệp khách anh hùng như Áo Vũ Cơ Hàn vở Tâm sự loài chim biển, Mộ Dung Thạch vở Kiếp nào có yêu nhau, Sơn Tinh vở Sơn Tinh- Thủy Tinh và một vai tuồng xã hội đặc sắc Đại úy Hoàng Anh vở Giọt máu chung tình.
Ông cũng là bầu gánh cải lương một thời. Cuộc sống trải qua nhiều thăng trầm đời bầu gánh phải bán hết tài sản để trả nợ nhưng ông vẫn luôn yêu nghề hát.
Nghệ sĩ Hùng Minh dành nhiều lời tâm sự cho nghệ sĩ Xuân Lan với vai trò của một người anh lớn trong nghề. Ông đã nhắn nhủ Xuân Lan hãy luôn sống và trân trọng nghề hát đã được tổ nghiệp ưu ái.
Nghệ sĩ Hùng Minh đoạt Huy chương Vàng Giải Thanh Tâm qua vai diễn Hoa Lộc Trung trong vở tuồng Nó là con tôi của soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng vào năm 1959.
Trong sự nghiệp của mình, ông ghi dấu ấn trong lòng khán giả với những vai kép độc qua nhiều vở tuồng như: Tấm lòng của biển, Tiếng trống Mê Linh, Bên cầu dệt lụa, Thái hậu Dương Vân Nga…
"Anh biết viết gì cho em đây, ở vào lứa tuổi của anh mà bảo viết nhật ký hay lưu bút là cả một vấn đề rất khổ sở cô bé có biết không? Thế mà cô cứ nhõng nhẽo kỳ nèo cho bằng được", NSƯT Hùng Minh, kép độc nổi tiếng "tố" nghệ sĩ Xuân Lan “ép” viết nhật ký. Cũng nhờ vậy mà 50 năm sau, khán giả mộ điệu mới có cơ hội được nhìn lại những bút tích, lưu bút của những “đào – kép” vang danh một thời.
Theo nghệ sĩ Xuân Lan, trong quyển lưu bút không chỉ là lời tâm sự của những đồng nghiệp là nghệ sĩ mà còn có những khán giả biết đến và yêu quý bà. Quyển lưu bút đã đầy và ngừng trang cuối vào năm 1990. Nó chỉ được bà cập nhật khi nghệ sĩ nào từng có mặt trong quyển sổ kỷ niệm qua đời.
“Những lần cập nhật đó đều khiến tôi đau lòng và cảm thấy được sự mất mát. Dù đã thuộc làu nhưng tôi vẫn thường xuyên đọc lại, nhìn ngắm lại”, nghệ sĩ Xuân Lan trải lòng.
Đến năm 1995, nghệ sĩ Xuân Lan cũng không còn hoạt động nghệ thuật. Hơn 30 năm, bà rời xa nghiệp diễn nhưng bà luôn nâng niu quyển lưu bút như báu vật quý giá trong quãng đời gắn bó với sân khấu cải lương.
Mãi sau này, quyển lưu bút giống như nỗi nhớ, niềm thương đầy khắc khoải như thanh xuân tươi đẹp mà bà và đồng nghiệp đã dành trọn cho sân khấu, cho những ngày còn ăn cơm Tổ nghiệp.