Chiến tranh điện tử, chiến trường vô hình giữa Nga - Ukraine

Radar pháo binh và điều khiển từ xa cho máy bay không người lái cũng có thể gây ra những trận mưa bom đạn.

Đó là chiến tranh điện tử, một lĩnh vực quan trọng nhưng vô hình trong cuộc chiến Nga- Ukraine. Các chỉ huy quân sự thường tránh thảo luận về nó, vì sợ sẽ gây nguy hiểm cho các chiến dịch do lộ bí mật.

Công nghệ tác chiến điện tử nhắm vào các hệ thống thông tin liên lạc, định vị và dẫn đường để xác định vị trí, "bịt mắt" và đánh lừa đối phương cũng như giáng đòn sát thương trực tiếp. Nó được sử dụng để chống lại pháo binh, máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình, máy bay không người lái và nhiều hơn thế nữa. Các quân đội trên thế giới cũng sử dụng tác chiến điện tử để bảo vệ lực lượng của họ.

Đó là một "chiến trường" mà Nga được cho là có lợi thế rõ ràng khi tham chiến. Tuy nhiên, vì những lý do không rõ ràng, năng lực tác chiến điện tử được nhiều người biết đến của Nga hầu như không được thể hiện trong giai đoạn đầu của cuộc chiến tại Ukraine.

Chiến tranh điện tử trở thành một nhân tố quan trọng hơn rất nhiều trong giai đoạn 2, với các cuộc giao tranh ác liệt ở miền đông Ukraine, nơi các đường tiếp tế ngắn hơn, dễ bảo vệ hơn cho phép Nga di chuyển thiết bị tác chiến điện tử đến gần chiến trường hơn.

Các hệ thống tác chiến điện tử Palantin EW đang đỗ trong buổi tổng duyệt cho Lễ diễu binh Ngày Chiến thắng 9/5 ở Voronezh, Nga. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga/AP

"Họ đang làm nhiễu mọi thứ mà hệ thống của họ có thể tiếp cận" - một quan chức giấu tên của Aerorozvidka, một đội trinh sát của những người điều khiển phương tiện bay không người lái Ukraine, cho biết - "Chúng tôi không thể nói rằng họ thống trị, nhưng họ cản trở chúng tôi rất nhiều."

Một quan chức tình báo Ukraine gọi mối đe dọa từ Nga là "khá nghiêm trọng" khi làm gián đoạn các nỗ lực do thám và liên lạc của các chỉ huy Ukraine với quân đội. Ông nói, "việc Nga gây nhiễu máy thu GPS trên các máy bay không người lái mà Ukraine sử dụng để xác định vị trí đối phương và nã hoả lực trực tiếp, diễn ra đặc biệt dữ dội trên giới tuyến liên lạc".

Ukraine đã đạt được một số thành công trong việc chống lại các nỗ lực tác chiến điện tử của Nga. Họ tuyên bố đã chiếm được các phần cứng quan trọng và tiêu diệt ít nhất hai đơn vị tác chiến điện tử di động đa phương tiện.

Nhưng khó có thể đánh giá được năng lực tác chiến điện tử của Ukraine. Các nhà phân tích cho rằng nó đã được cải thiện rõ rệt kể từ năm 2014, khi Nga sáp nhập Crimea và hậu thuẫn phong trào đòi độc lập ở miền đông Ukraine. Tuy vậy vẫn có những bước lùi. Tuần trước, Moskva tuyên bố đã phá hủy một trung tâm tình báo điện tử của Ukraine ở thị trấn Dniprovske, miền đông nam.

Ukraine cũng đã sử dụng hiệu quả công nghệ và thông tin tình báo của Mỹ và các thành viên NATO khác. Những thông tin đó được cho là đã giúp Kiev đánh chìm tàu ​​tuần dương Moskva, soái hạm Hạm đội Biển Đen của Nga. Các vệ tinh và máy bay do thám của phương Tây trợ giúp từ vùng trời gần đó, cùng với mạng lưới liên lạc vệ tinh Starlink của tỷ phú Elon Musk.

Chiến tranh điện tử có ba yếu tố cơ bản: thăm dò, tấn công và bảo vệ. Đầu tiên, thông tin tình báo được thu thập bằng cách định vị các tín hiệu điện tử của đối phương. Khi tấn công, gây nhiễu "tiếng ồn trắng" sẽ vô hiệu hóa và làm suy giảm các hệ thống của đối phương, bao gồm liên lạc vô tuyến và điện thoại di động, radar phòng không và pháo binh. Sau đó, là các thao tác giả mạo, gây nhầm lẫn và lừa dối. Khi đi vào hoạt động, hoả lực của địch sẽ bắn trượt mục tiêu.

Đại tá Laurie Buckhout, cựu chỉ huy tác chiến điện tử của Quân đội Mỹ, cho biết: "Hoạt động trên một chiến trường hiện đại mà không có dữ liệu thực sự khó khăn. Việc gây nhiễu "có thể làm máy bay bị ‘mù’ và ‘điếc’ rất nhanh và rất nguy hiểm, đặc biệt nếu mất GPS và radar, khi đang bay với tốc độ gần 1.000km/giờ".

Tất cả những điều đó lý giải cho bức màn bí mật xung quanh chiến tranh điện tử.

Một phương tiện bay không người lái được cho là của Nga bị bắn rơi vào tháng 5/2022 trong ảnh do Không quân Ukraine cung cấp.

James Stidham, một chuyên gia bảo mật truyền thông, làm tư vấn cho Bộ An ninh Nội địa Mỹ, cho biết: "Đây là một lĩnh vực được bảo mật cực kỳ phức tạp vì nó phụ thuộc nhiều vào các công nghệ tiên tiến, nơi lợi ích thu được có thể bị sao chép và xóa sổ rất nhanh".

Ukraine đã rút được những bài học lớn về chiến tranh điện tử vào năm 2014 và 2015, khi nhờ nó mà Nga áp đảo lực lượng của Kiev. Người Nga đã đánh bật máy bay không người lái khỏi bầu trời và vô hiệu hóa các đầu đạn, thâm nhập vào mạng điện thoại di động để thực hiện các đòn tâm lý và tấn công vào phương tiện thiết giáp của Ukraine.

Mỹ cũng trải nghiệm chiến tranh điện tử của Nga ở Syria, nơi các đối thủ đã hỗ trợ các phe đối lập trong cuộc nội chiến. Vào năm 2018, Giám đốc Chiến dịch Đặc biệt của Mỹ, Tướng Raymond Thomas đã mô tả cách thông tin liên lạc của các phi công Mỹ thường xuyên bị "đánh sập" ở Syria trong môi trường chiến tranh điện tử "hung hãn nhất" trên hành tinh. Các hệ thống tiên tiến của Nga được thiết kế để làm mù Hệ thống Kiểm soát và Cảnh báo trên không của Mỹ (AWACS), các máy bay cũng như tên lửa hành trình và vệ tinh do thám.

Hiện nay, chiến tranh điện tử đã trở thành một chiến trường tranh chấp kịch liệt.

Nhóm Aerorozvidka đã nâng cấp máy bay không người lái trang bị camera để xác định chính xác vị trí của kẻ thù và nã súng cối hay thả lựu đạn. Hoạt động tin tặc cũng được sử dụng để phá hoại hoặc vô hiệu hóa thiết bị điện tử của đối phương và thu thập thông tin tình báo.

Các quan chức Ukraine cho biết khả năng tác chiến điện tử của họ đã được cải thiện hoàn toàn kể từ năm 2015. Nỗ lực này bao gồm việc sử dụng thiết bị liên lạc được mã hóa của Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ để giành lợi thế chiến thuật. Ukraine cũng đã đạt nhiều tiến bộ đến mức có thể xuất khẩu một số công nghệ.

Trung tá Tyson Wetzel, một thành viên Lực lượng Không quân tại Hội đồng Đại Tây Dương, cho biết Nga đã tham gia vào việc gây nhiễu GPS ở các khu vực từ Phần Lan đến Biển Đen. Tuy nhiên, trong những ngày đầu chiến tranh, việc sử dụng chiến tranh điện tử của Nga kém hiệu quả và quy mô nhỏ hơn so với dự đoán. Điều đó có thể đã góp phần khiến nó không tiêu diệt được đủ các đơn vị radar và phòng không để giành ưu thế trên không.

Hiện vẫn chưa rõ tài sản điện tử của Nga có thể cung cấp được bao nhiêu, nhưng lực lượng của Ukraine hiện tập trung hơn so với thời kỳ đầu chiến tranh, có thể khiến họ dễ bị nhắm mục tiêu hơn.

James Rands, thuộc tổ chức tình báo quân sự Jane’s, cho biết phần lớn phụ thuộc vào việc các nhóm tác chiến cấp tiểu đoàn của Nga "có được cấu hình trên thực tế như trên giấy tờ hay không". Mỗi nhóm, bao gồm khoảng 1.000 quân, được cho là có một đơn vị tác chiến điện tử. Lầu Năm Góc cho biết có 110 nhóm như vậy đang ở Ukraine.

Nhóm vận hành tổ hợp Palantin trong cuộc diễn tập của Quân khu Miền Tây, Nga. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga/AP

Điện Kremlin cũng tuyên bố có hơn 1.000 máy bay không người lái đa năng, cơ nhỏ, Orlan-10 mà nước này sử dụng để trinh sát, xác định mục tiêu, gây nhiễu và đánh chặn điện thoại di động.

Sức mạnh tương đối của UAV Ukraine không rõ ràng, nhưng người Ukraine đã điều chỉnh các công nghệ như radio xác định bằng phần mềm và in 3D để luôn chủ động.

Mỹ và Anh cũng cung cấp thiết bị gây nhiễu, nhưng khả năng hỗ trợ được bao nhiêu vẫn chưa rõ ràng. Khả năng vô hiệu hóa máy bay không người lái của cả hai bên là rất quan trọng với pháo binh, lực lượng quyết định trong các trận chiến giai đoạn hiện tại.

Hệ thống Starlink của Elon Musk là một tài sản đã được chứng minh hiệu quả.

Hơn 2.200 vệ tinh quỹ đạo thấp của nó cung cấp internet băng thông rộng cho hơn 150.000 trạm mặt đất của Ukraine. Việc cắt đứt những kết nối đó là một thách thức đối với Nga. Việc làm nhiễu các vệ tinh quỹ đạo Trái đất thấp sẽ khó khăn hơn nhiều so với các vệ tinh địa tĩnh.